Zdania Złożone Podrzędnie I Nadrzędnie

Hej wszystkim! Zastanawialiście się kiedyś, jak budować bardziej złożone i interesujące zdania niż tylko "Ala ma kota"? Otóż, odpowiedź kryje się w zdaniach złożonych! Dziś dowiemy się, czym są zdania złożone podrzędnie i nadrzędnie, a także, jak je rozpoznawać i używać. Bez obaw, nie jest to tak trudne, jak się wydaje!

Czym są zdania złożone?

Zanim przejdziemy do szczegółów, wyjaśnijmy sobie podstawy. Zdanie proste to takie, które zawiera tylko jedno orzeczenie (czasownik w formie osobowej). Na przykład: "Słońce świeci." Mamy tutaj tylko jedno orzeczenie - "świeci".

Zdanie złożone natomiast, to takie, które składa się z dwóch lub więcej zdań prostych, które są ze sobą połączone. Te proste zdania wchodzące w skład zdania złożonego nazywamy składnikami. Na przykład: "Słońce świeci i ptaki śpiewają." Mamy tutaj dwa orzeczenia: "świeci" i "śpiewają", a więc mamy zdanie złożone.

Rodzaje zdań złożonych: Nadrzędne i Podrzędne

Zdania złożone dzielimy na dwa główne typy: zdania złożone współrzędnie (nadrzędne) oraz zdania złożone podrzędnie. Dziś skupimy się na obu, aby zrozumieć różnice i zasady ich tworzenia.

Zdania Złożone Współrzędnie (Nadrzędne)

W zdaniach złożonych współrzędnie (nadrzędnych) żaden ze składników nie jest ważniejszy od drugiego. Oznacza to, że oba zdania są równorzędne i mogą funkcjonować samodzielnie. Są one połączone za pomocą spójników współrzędnych.

Spójniki współrzędne to słowa, które łączą zdania o podobnym znaczeniu. Najważniejsze z nich to:

i (łączy zdania o podobnej treści): "Czytam książkę i słucham muzyki."
lub (wskazuje na wybór): "Pójdę do kina lub zostanę w domu."
albo (wskazuje na wykluczający się wybór): "Zjesz ciastko albo wypijesz sok."
więc (wskazuje na wynik lub wniosek): "Jestem zmęczony, więc pójdę spać."
dlatego (wskazuje na przyczynę i skutek): "Pada deszcz, dlatego wziąłem parasol."
natomiast (wskazuje na kontrast): "Janek lubi sport, natomiast Maria woli czytać książki."
ale (wskazuje na przeciwstawienie): "Chciałem pójść na spacer, ale pada deszcz."

Pamiętajcie! Przed spójnikami "i", "lub", "albo", "ani", "ni" zazwyczaj nie stawiamy przecinka (chyba że spójnik się powtarza – o tym później!). Przed pozostałymi spójnikami stawiamy przecinek.

Przykłady zdań złożonych współrzędnie:

Chcę iść do kina, ale nie mam z kim. (przeciwstawienie)

Uczę się do egzaminu, więc nie mogę wyjść na imprezę. (wynik)

Możesz pojechać na wakacje nad morze albo w góry. (wybór)

Zdania Złożone Podrzędnie

W zdaniach złożonych podrzędnie sytuacja wygląda inaczej. Tutaj mamy dwa rodzaje zdań: zdanie nadrzędne (inaczej główne) i zdanie podrzędne (inaczej poboczne). Zdanie podrzędne jest zależne od zdania nadrzędnego – nie może istnieć samodzielnie. Działa ono jak element zdania (np. podmiot, orzecznik, przydawka, dopełnienie, okolicznik) i odpowiada na pytanie, tak jakby to był pojedynczy wyraz.

Zdanie podrzędne łączy się ze zdaniem nadrzędnym za pomocą spójników podrzędnych lub zaimków względnych (który, jaki, czyj, ile, co).

Spójniki podrzędne wskazują na różne relacje między zdaniami, np.:

że: "Wiem, że masz rację."
żeby: "Uczę się, żeby zdać egzamin."
ponieważ: "Nie poszedłem do szkoły, ponieważ byłem chory."
gdy: "Zadzwonię, gdy wrócę do domu."
jeżeli: "Pójdę na spacer, jeżeli przestanie padać."
chociaż: "Poszedłem na spacer, chociaż padał deszcz."
jak: "Zrób tak, jak ci powiedziałem."
kiedy: "Byłem szczęśliwy, kiedy zobaczyłem moje wyniki."

Zaimki względne to słowa, które wprowadzają zdanie podrzędne i jednocześnie odnoszą się do jakiegoś elementu w zdaniu nadrzędnym:

który: "To jest film, który bardzo mi się podobał."
jaki: "Nie wiem, jaki kolor wybrać."
czyj: "To jest pies, czyj właściciel jest bardzo miły."
co: "Powiedział mi to, co chciałem usłyszeć."
ile: "Nie wiem, ile to kosztuje."

Przykłady zdań złożonych podrzędnie:

Myślę, że to dobry pomysł. (zdanie podrzędne dopełnieniowe – odpowiada na pytanie: "Co myślę?")

Pójdę na spacer, jeżeli będzie ładna pogoda. (zdanie podrzędne okolicznikowe warunku – odpowiada na pytanie: "Pod jakim warunkiem pójdę na spacer?")

To jest książka, którą ci polecałem. (zdanie podrzędne przydawkowe – odpowiada na pytanie: "Jaka to książka?")

Rodzaje zdań podrzędnych

Zdania podrzędne dzielimy ze względu na funkcję, jaką pełnią w stosunku do zdania nadrzędnego. Do najpopularniejszych należą:

Zdanie podrzędne podmiotowe: pełni funkcję podmiotu. Przykład: Wiadomo, że pada deszcz. (Co jest wiadome? Że pada deszcz.)
Zdanie podrzędne orzecznikowe: pełni funkcję orzecznika. Przykład: Moje marzenie jest takie, żebym zdał egzamin. (Jakie jest moje marzenie? Żebym zdał egzamin.)
Zdanie podrzędne dopełnieniowe: pełni funkcję dopełnienia. Przykład: Powiedziałem, że przyjdę. (Co powiedziałem? Że przyjdę.)
Zdanie podrzędne przydawkowe: pełni funkcję przydawki. Przykład: To jest dom, który kupiłem. (Jaki to dom? Który kupiłem.)
Zdanie podrzędne okolicznikowe: pełni funkcję okolicznika. Są różne rodzaje zdań okolicznikowych, np.: czasu, miejsca, przyczyny, celu, sposobu, warunku, przyzwolenia. Przykład: Poszedłem do kina, ponieważ chciałem się zrelaksować. (Dlaczego poszedłem do kina? Ponieważ chciałem się zrelaksować – przyczyna.)

Jak rozpoznawać zdania złożone?

Najprostszy sposób to policzyć orzeczenia (czyli czasowniki w formie osobowej). Jeśli w zdaniu są dwa lub więcej orzeczeń, to jest to zdanie złożone.

Następnie, spróbuj zidentyfikować spójniki współrzędne (i, lub, albo, więc, dlatego, natomiast, ale) lub spójniki podrzędne (że, żeby, ponieważ, gdy, jeżeli, chociaż, jak, kiedy) albo zaimki względne (który, jaki, czyj, co, ile). One pomogą ci określić, czy zdanie jest współrzędne, czy podrzędne.

Na koniec, spróbuj oddzielić poszczególne zdania składowe i sprawdź, czy któreś z nich nie może istnieć samodzielnie. Jeśli tak, to masz do czynienia ze zdaniem złożonym podrzędnie. Spróbuj zadać pytanie od zdania nadrzędnego do zdania podrzędnego. Jeśli uzyskasz odpowiedź, to potwierdzasz swoją hipotezę, że zdanie jest podrzędne i pełnie określoną funkcję.

Podsumowanie

Pamiętajcie, że zdania złożone to potężne narzędzie w tworzeniu bardziej złożonych i interesujących wypowiedzi. Poznanie różnicy między zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie pozwoli Wam pisać bardziej precyzyjnie i wyraziście. Ćwiczcie rozpoznawanie różnych typów zdań i stosujcie je w swoich pracach pisemnych. Powodzenia!

Mamy nadzieję, że ten artykuł pomógł Wam zrozumieć zdania złożone podrzędnie i nadrzędnie. Jeśli macie jakiekolwiek pytania, śmiało pytajcie!