Wyrazy W Których Ch Wymienia Się Na Sz

Hej! Dziś zajmiemy się bardzo ciekawym zjawiskiem w języku polskim: wymianą CH na SZ. Może to brzmi skomplikowanie, ale obiecuję, że wspólnie to rozpracujemy! Zobaczymy, w jakich sytuacjach "ch" magicznie zamienia się w "sz", a wszystko to zobrazujemy przykładami i porównaniami, które pomogą Ci to zapamiętać.

Pomyśl o tym jak o pewnego rodzaju metamorfozie słów. Czasami litery w słowie, gdy zmieniamy jego formę (np. odmieniamy przez przypadki), przechodzą pewne transformacje. "Ch" -> "sz" to jedna z takich transformacji. Przyjrzyjmy się bliżej!

Kiedy dochodzi do wymiany CH na SZ?

Najczęściej, wymiana CH na SZ zachodzi wtedy, gdy zmieniamy formę słowa. Dotyczy to głównie rzeczowników i przymiotników, a w szczególności deklinacji, czyli odmiany przez przypadki.

Prosta zasada: Szukaj słów, w których CH występuje na końcu tematu (czyli tej części słowa, która pozostaje niezmienna podczas odmiany). Jeżeli po CH następuje przyrostek odmiany, bardzo możliwe, że nastąpi wymiana na SZ.

Wyobraź sobie słowo "mucha". Spróbujmy je odmienić:

Mianownik: mucha
Dopełniacz: muchy
Celownik: muszee
Biernik: muchę
Narzędnik: muchą
Miejscownik: muszee
Wołacz: mucho

Tutaj nie mamy wymiany. Ale spójrzmy na inne słowo:

Przykłady z wymianą CH na SZ

Weźmy na warsztat słowo "mucha" – nie, to nie ta sama mucha! Ta jest inna. To słowo *pochodzące od słowa „much” czyli mech.

Mianownik: mech
Dopełniacz: mchu

Zauważ, że choć w mianowniku mamy "ch", w dopełniaczu wymiana nie zachodzi, ponieważ *ch* nie występuje na końcu tematu.Dodatkowo, po CH nie ma przyrostka odmiany.

Ale spójrzmy teraz na słowo "wąchać". Od niego pochodzi słowo "wąch". Zobaczmy, jak wygląda odmiana:

Mianownik: wąch
Dopełniacz: wąchu

I znów, nie ma wymiany. Ale jeżeli utworzymy od tego słowa przymiotnik, np. "wąchający", sytuacja może się zmienić! Nie zawsze, ale warto to sprawdzić.

Teraz przykład, gdzie wymiana zachodzi: Weźmy słowo "grzech". Odmieńmy je:

Mianownik: grzech
Dopełniacz: grzechu
Celownik: grzechowi
Biernik: grzech
Narzędnik: grzechem
Miejscownik: grzechu
Wołacz: grzechu

I znowu, nic się nie dzieje. To dlatego, że nie tworzymy od tego słowa innej formy, gdzie CH znajduje się na końcu tematu i występuje przed przyrostkiem odmiany.

Rozważmy teraz słowo "drużyna". Słowo to pochodzi od słowa "drug" (towarzysz). Zatem, "drużyna" to grupa towarzyszy. Zauważmy, że dawniej używano formy "druch" na określenie towarzysza (choć to słowo przetrwało w trochę innym znaczeniu). Spójrzmy na słowo "drużba".

Mianownik: drużba
Dopełniacz: drużby
Celownik: drużbie
Biernik: drużbę
Narzędnik: drużbą
Miejscownik: drużbie
Wołacz: drużbo

I znowu... żadnej wymiany! No dobrze, gdzie w końcu znajdziemy tę magiczną zamianę "ch" na "sz"?

Gdzie szukać?

Szukaj słów, które są *rzeczownikami lub przymiotnikami* i *odmieniają się przez przypadki* lub *mają formy pokrewne*, w których *CH* występuje na końcu rdzenia.

Na przykład, weźmy słowo "blacha". Czy widzisz tutaj potencjał do wymiany?

Mianownik: blacha
Dopełniacz: blachy

Nie! Dlaczego? Bo "ch" nie występuje na końcu rdzenia w mianowniku. Ale poszukajmy słów *pokrewnych*. Czy słyszałeś o słowie "blaszka"? Bingo! Słowo "blaszka" pochodzi od słowa "blach", gdzie *ch* występuje na końcu rdzenia, ale dodaliśmy do tego słowa przyrostek "-ka".

Spójrzmy jeszcze raz na przykład z "mucha". Czy słowo "muszka" coś Ci mówi? Tak! To zdrobnienie od słowa "mucha". Ale "muszka" pochodzi od słowa "much", które ma *ch* na końcu rdzenia. A więc, możemy spodziewać się wymiany "ch" na "sz" w słowie "muszka"! I tak się dzieje, jak widzimy to w odmianie słowa "muszka".

Widzisz już ten wzór? "Ch" na końcu rdzenia + dodany przyrostek -> potencjalna wymiana na "sz".

Kluczowe wskazówki dla wizualnych uczniów:

• Kolorowanie: Zaznaczaj markerem "ch" w słowie bazowym i "sz" w słowie po wymianie. Wizualnie zobaczysz, jak litery się zmieniają.
• Tabele: Stwórz tabelę z dwiema kolumnami: "Słowo z CH" i "Słowo z SZ". Wpisuj przykłady, które znajdziesz.
• Rysunki/Skojarzenia: Spróbuj narysować obrazek, który kojarzy Ci się ze słowem z "ch" i słowem z "sz". Może to być zabawne i pomoże Ci zapamiętać.

Pamiętaj, praktyka czyni mistrza! Im więcej przykładów zobaczysz i przeanalizujesz, tym łatwiej będzie Ci rozpoznawać sytuacje, w których zachodzi wymiana CH na SZ. Nie zrażaj się początkowymi trudnościami. Z czasem, zauważysz pewne prawidłowości i będziesz to robić intuicyjnie!

Powodzenia w dalszej nauce języka polskiego!