Wizerunek Matki Boskiej W Bogurodzicy I Lamencie świętokrzyskim

Bogurodzica i Lament świętokrzyski, dwa fundamentalne teksty polskiej kultury średniowiecznej, prezentują odmienne, choć równie fascynujące, wizerunki Matki Boskiej. Analiza tych przedstawień pozwala zrozumieć ewolucję roli Maryi w świadomości religijnej i społecznej epoki.

W Bogurodzicy, najstarszym zachowanym tekście polskim, Matka Boska jawi się przede wszystkim jako pośredniczka, potężna orędowniczka wiernych przed majestatem Boga. Nie jest to postać czuła i matczyna, lecz raczej figura wyniesiona, królewska, bliska Stwórcy, a zatem zdolna wyjednywać łaski i chronić przed niebezpieczeństwami.

"Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja!" – już pierwsze wersy utworu ustanawiają Maryję jako istotę nadprzyrodzoną, wybraną przez Boga i otoczoną jego chwałą. Słowo "Bogurodzica" samo w sobie podkreśla jej wyjątkową rolę – matki Boga, a więc istoty pośredniczącej między sferą boską a ludzką. Inwokacja "dziewica" akcentuje jej czystość i świętość, co dodatkowo wzmacnia jej status.

W dalszej części Bogurodzicy wierni wznoszą prośby do Maryi, by wstawiła się za nimi u Syna. "Twego dziela Krzciciela, Bożycze, usłysz głosy, napełń myśli człowiecze!" – te słowa ukazują Maryję jako tę, która ma wpływ na Bożycze, a więc na Jezusa, by ten wysłuchał modlitw i spełnił prośby. Wierni nie zwracają się bezpośrednio do Boga, lecz proszą Maryję o pośrednictwo, co świadczy o wierze w jej moc i skuteczność wstawiennictwa.

Wizerunek Matki Boskiej w Bogurodzicy jest więc wizerunkiem królowej niebios, potężnej orędowniczki, ale też postaci odległej, niedostępnej, emanującej boskim majestatem. Jest to wizerunek ukształtowany w duchu ówczesnej teologii i pobożności, w której Maryja odgrywała kluczową rolę jako pośredniczka między Bogiem a ludźmi.

Lament świętokrzyski: Matka cierpiąca

Zupełnie inny obraz Matki Boskiej wyłania się z Lamentu świętokrzyskiego, znanego również jako "Posłuchajcie, bracia miła". Ten przejmujący monolog Matki Boskiej, stojącej pod krzyżem ukrzyżowanego Syna, ukazuje Maryję jako kobietę cierpiącą, zrozpaczoną, doświadczającą niewyobrażalnego bólu. Z królowej niebios, pośredniczki i orędowniczki, Maryja staje się matką, która przeżywa stratę dziecka, odczuwa fizyczny i emocjonalny ból, a jej cierpienie staje się bliskie i zrozumiałe dla każdego człowieka.

"Synku miły i wybrany, Rozdziel z matką swoją rany!" – te słowa wyrażają rozpacz Matki Boskiej, która pragnie podzielić cierpienie swojego Syna, wziąć na siebie część jego bólu. Maryja nie jest już tylko pośredniczką, lecz przede wszystkim matką, która kocha bezgranicznie i która nie potrafi pogodzić się ze śmiercią swojego dziecka.

W Lamentu świętokrzyskim Maryja opłakuje Syna, wspomina chwile spędzone razem, wyraża żal i bezradność wobec okrucieństwa śmierci. "O mój Synu, Synu mój! Czemuś mi się tak stał?" – te słowa pełne są bólu i niezrozumienia. Maryja zadaje pytania, na które nie ma odpowiedzi, a jej rozpacz jest tak głęboka, że wydaje się, iż nic nie jest w stanie jej ukoić.

Lament świętokrzyski to niezwykle emocjonalny i poruszający tekst, który ukazuje Maryję jako postać ludzką, doświadczającą bólu i cierpienia w sposób, który jest zrozumiały dla każdego człowieka. Wizerunek Matki Boskiej w tym tekście jest diametralnie różny od wizerunku z Bogurodzicy. Zamiast królowej niebios, mamy matkę cierpiącą, zamiast pośredniczki – zrozpaczoną kobietę, zamiast boskiego majestatu – ludzką tragedię.

Porównując te dwa wizerunki Matki Boskiej, można dostrzec ewolucję, jaka dokonała się w świadomości religijnej i społecznej średniowiecza. Bogurodzica, powstała prawdopodobnie w XII lub XIII wieku, ukazuje Maryję jako postać wyniesioną, odległą, skupiając się na jej roli pośredniczki i orędowniczki. Lament świętokrzyski, datowany na XV wiek, zbliża Maryję do ludzi, ukazując ją jako matkę cierpiącą, która doświadcza bólu i straty w sposób, który jest bliski i zrozumiały dla każdego.

Ta ewolucja wiąże się z ogólnym trendem w średniowiecznej pobożności, który polegał na zbliżeniu się do postaci Chrystusa i Maryi, na uczłowieczeniu ich, na ukazaniu ich jako istot, które rozumieją ludzkie cierpienia i które są w stanie współczuć wiernym. Lament świętokrzyski jest wyrazem tego trendu, ukazując Maryję jako matkę, która cierpi tak samo, jak każda inna matka, która traci swoje dziecko.

Różnice i podobieństwa

Mimo różnic, w obu tekstach można dostrzec pewne podobieństwa. Zarówno w Bogurodzicy, jak i w Lamencie świętokrzyskim, Maryja jest przedstawiana jako postać wyjątkowa, wybrana przez Boga. W Bogurodzicy jest to podkreślane przez jej tytuł "Bogurodzica" i inwokację "dziewica", w Lamencie świętokrzyskim przez fakt, że jest matką Jezusa Chrystusa, Syna Bożego.

Ponadto, w obu tekstach Maryja odgrywa ważną rolę w zbawieniu człowieka. W Bogurodzicy poprzez swoje wstawiennictwo u Syna, w Lamencie świętokrzyskim poprzez swoje cierpienie, które łączy się z cierpieniem Chrystusa i staje się częścią planu zbawienia. Cierpienie Maryi, ukazane w Lamencie świętokrzyskim, nabiera wymiaru sakralnego, stając się ofiarą, która przyczynia się do odkupienia ludzkości.

Analiza wizerunku Matki Boskiej w Bogurodzicy i Lamencie świętokrzyskim pozwala lepiej zrozumieć średniowieczną pobożność i jej ewolucję. Dwa odmienne, choć równie ważne, przedstawienia Maryi ukazują bogactwo i złożoność średniowiecznej kultury duchowej oraz rolę, jaką odgrywała Matka Boska w życiu religijnym i społecznym ówczesnych ludzi. Bogurodzica ukazuje Maryję jako potężną orędowniczkę, Lament świętokrzyski – jako matkę cierpiącą. Oba te wizerunki są do dziś obecne w polskiej tradycji religijnej i kulturowej, stanowiąc ważny element naszego dziedzictwa narodowego.

Wpływ na kulturę

Wizerunki Matki Boskiej z Bogurodzicy i Lamentu świętokrzyskiego wywarły ogromny wpływ na polską kulturę. Bogurodzica, jako najstarszy zachowany tekst polski, stała się symbolem polskości, a jej motywy i symbole często pojawiały się w literaturze, sztuce i muzyce. Lament świętokrzyski, ze względu na swoją emocjonalność i poruszające przedstawienie cierpienia Matki Boskiej, stał się inspiracją dla wielu artystów, którzy w swoich dziełach próbowali oddać ból i rozpacz Maryi.

Oba te teksty, ze swoimi odmiennymi wizerunkami Matki Boskiej, stanowią ważny element polskiej tożsamości kulturowej i religijnej. Pokazują one, jak różnorodne i bogate może być przedstawienie jednej postaci, jak wiele różnych aspektów można w niej dostrzec i jak wiele różnych emocji może ona wywoływać. Bogurodzica i Lament świętokrzyski to dwa arcydzieła polskiej literatury średniowiecznej, które na zawsze wpisały się w historię naszej kultury.