Utwórz Formy Dokonane Podanych Czasowników

Hej Studenci! Gotowi na małą podróż po fascynującym świecie polskiej gramatyki? Dziś zmierzymy się z tematem, który na pierwszy rzut oka może wydawać się skomplikowany, ale obiecuję, że rozłożymy go na czynniki pierwsze i stanie się jasny jak słońce. Mówimy o tworzeniu form dokonanych czasowników. Zaczynamy!

Czym jest czasownik dokonany?

Zanim zaczniemy tworzyć formy, musimy dobrze zrozumieć, czym w ogóle jest czasownik dokonany. Najprościej mówiąc, czasowniki w języku polskim dzielimy na dokonane i niedokonane. Różnica między nimi tkwi w tym, jak postrzegamy czynność. Czy widzimy ją jako proces (niedokonany), czy jako zakończony fakt (dokonany)?

Czasownik niedokonany opisuje czynność, która trwa, powtarza się lub jest w trakcie wykonywania. Wyobraź sobie, że oglądasz film. Użyjesz wtedy czasownika niedokonanego: "Oglądam film." Czynność oglądania trwa, jeszcze się nie skończyła.

Czasownik dokonany natomiast, opisuje czynność, która została zakończona, osiągnęła swój cel, nastąpiła raz. Wracając do naszego przykładu z filmem, po jego obejrzeniu powiesz: "Obejrzałem film." Czynność oglądania się skończyła, jest zamknięta w czasie.

Myśl o tym tak: niedokonany to zdjęcie akcji "w biegu", a dokonany to zdjęcie "po fakcie".

Porównajmy jeszcze kilka przykładów:

Niedokonany: Jem obiad. (Czynność jedzenia trwa)
Dokonany: Zjadłem obiad. (Czynność jedzenia została zakończona)
Niedokonany: Czytam książkę. (Czytanie trwa)
Dokonany: Przeczytałem książkę. (Książka została przeczytana)
Niedokonany: Piszę list. (Pisanie trwa)
Dokonany: Napisałem list. (List został napisany)

Zauważ, że dodanie przedrostka często zmienia czasownik z niedokonanego w dokonany. To nas prowadzi do sedna tematu – jak tworzyć te formy dokonane.

Jak tworzyć formy dokonane?

Istnieje kilka sposobów na przekształcenie czasownika niedokonanego w dokonany. Najpopularniejsze z nich to:

1. Dodawanie przedrostków

To chyba najczęstsza metoda. Do czasownika niedokonanego dodajemy przedrostek, który zmienia jego znaczenie na dokonane. Przykłady:

pisać -> napisać (napisałem list)
robić -> zrobić (zrobiłem zakupy)
czytać -> przeczytać (przeczytałem książkę)
mówić -> pomówić (porozmawiałem z przyjacielem)
nosić -> wynosić (wyniosłem śmieci)

Pamiętaj, że wybór przedrostka zależy od znaczenia, jakie chcemy uzyskać. Czasami kilka przedrostków może pasować, ale każdy z nich wprowadzi inną niuansę.

Na przykład:

Kroić -> Pokroić (pokroić chleb)
Kroić -> Ukroić (ukroić kromkę)
Kroić -> Wykroić (wykroić kształt)

2. Zmiana tematu słowotwórczego

W niektórych przypadkach, aby utworzyć formę dokonaną, musimy zmienić temat słowotwórczy czasownika. To oznacza, że zmieniamy rdzeń słowa.

brać -> wziąć (wziąłem udział)
kłaść -> położyć (położyłem książkę)
znajdować -> znaleźć (znalazłem klucze)
widzieć -> zobaczyć (zobaczyłem film)

Te zmiany mogą być trudniejsze do przewidzenia, dlatego warto zapamiętywać takie pary czasowników.

3. Użycie innego czasownika (supletywizm)

W rzadkich przypadkach, forma dokonana powstaje poprzez użycie zupełnie innego czasownika. To nazywa się supletywizmem. Nie ma tu regularnej zasady, po prostu trzeba to zapamiętać.

mówić (niedokonany) -> rzec (dokonany) - (rzekłem – archaic, używane głównie w literaturze) częściej używa się "powiedzieć"
iść (niedokonany) -> pójść (dokonany)

Ćwiczenia praktyczne

Teraz, kiedy już znasz teorię, czas na trochę praktyki. Spróbuj utworzyć formy dokonane od poniższych czasowników:

pisać
czytać
mówić
gotować
sprzątać
malować
budować
uczyć się
odkrywać
zamawiać

Przykładowe odpowiedzi:

pisać -> napisać
czytać -> przeczytać
mówić -> powiedzieć/pomówić
gotować -> ugotować
sprzątać -> posprzątać
malować -> pomalować
budować -> zbudować
uczyć się -> nauczyć się
odkrywać -> odkryć
zamawiać -> zamówić

Pułapki i wyjątki

Pamiętaj, że w języku polskim zawsze znajdą się wyjątki! Niektóre czasowniki mogą mieć więcej niż jedną formę dokonaną, a znaczenie każdej z nich może się nieznacznie różnić. Zwracaj na to uwagę i staraj się używać czasowników w odpowiednim kontekście. Ważna jest też intuicja językowa, którą zdobędziesz z czasem, słuchając i czytając po polsku.

Na przykład, czasownik "robić" może mieć formy dokonane "zrobić" i "narobić". "Zrobić" oznacza po prostu wykonać coś, a "narobić" – często ma negatywne konotacje (np. narobić bałaganu).

Podsumowując, tworzenie form dokonanych czasowników to ważna umiejętność, która pozwoli Ci precyzyjnie wyrażać się po polsku. Pamiętaj o przedrostkach, zmianach tematu słowotwórczego i o tym, że czasem trzeba po prostu zapamiętać formę dokonaną. Powodzenia w nauce!