Stanislaw Wokulski Romantyk Czy Pozytywista

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, czy naprawdę można zamknąć człowieka w jednej szufladzie ideologicznej? Czy postacie historyczne i literackie, zwłaszcza te wybitne, nie są zbyt złożone, by dało się je łatwo sklasyfikować? Weźmy na przykład Stanisława Wokulskiego, głównego bohatera "Lalki" Bolesława Prusa. Czy był on tylko romantykiem tkwiącym w XIX-wiecznych ideałach, czy może pragmatycznym pozytywistą, kierującym się rozumem i postępem?

To pytanie, które od dziesięcioleci nurtuje czytelników i literaturoznawców. Odpowiedź nie jest prosta, bo Wokulski jest postacią pełną sprzeczności, rozdartej między różnymi światopoglądami i aspiracjami. Spróbujmy przyjrzeć się bliżej jego historii i motywacjom, by zrozumieć tę złożoność.

Romantyczne korzenie Wokulskiego

Źródła romantycznych inklinacji Wokulskiego tkwią głęboko w jego biografii. Młodość spędził na lekturze romantycznych poetów i marzeniach o wielkich czynach. Zamiast kariery kupieckiej, pociągała go walka o wolność, dlatego wziął udział w powstaniu styczniowym.

Ta decyzja, pełna poświęcenia i idealizmu, jest kwintesencją romantycznego heroizmu. Wokulski kierował się emocjami i wiarą w wyższe ideały, a nie kalkulacją i pragmatyzmem. Za udział w powstaniu zapłacił wysoką cenę – zesłaniem na Syberię, co jeszcze bardziej utwierdziło go w przekonaniu o beznadziejności świata i sile namiętności.

Po powrocie z zesłania, mimo pragmatycznego zajęcia się handlem, wciąż tliła się w nim romantyczna dusza. Jego idealizacja miłości do Izabeli Łęckiej jest doskonałym przykładem. Widział w niej nie realną kobietę, lecz ucieleśnienie piękna i arystokratycznych wartości, które zafascynowały go od młodości. Był gotów poświęcić wszystko dla jej kaprysów, ignorując oczywiste sygnały jej obojętności i egoizmu.

"Kochałem panią, nie dlatego, że pani była piękną, bogatą, ale dlatego, że pani była ideałem..."

Te słowa, skierowane do Izabeli, dobitnie świadczą o romantycznym idealizmie Wokulskiego, który przysłaniał mu racjonalną ocenę sytuacji.

Wokulski jako pozytywista – naukowiec i filantrop

Z drugiej strony, w Wokulskim dostrzegamy wiele cech typowych dla pozytywistów. Po powrocie z Syberii, Wokulski poświęcił się nauce i pracy, wierząc w potęgę rozumu i postępu. Zafascynowany był wynalazkami i ideami naukowymi, co widać w jego zainteresowaniu pracami profesora Geista i w jego dążeniu do wykorzystania zdobyczy techniki w biznesie.

Jego działalność handlowa, choć oparta na pragnieniu zysku, miała również wymiar społeczny. Wokulski, wykorzystując swoje bogactwo, angażował się w działalność charytatywną, wspierając ubogich i potrzebujących. Finansował budowę szkół, szpitali i przytułków, wierząc, że poprawa warunków życia najuboższych warstw społecznych przyczyni się do rozwoju całego społeczeństwa.

Przykładem pozytywistycznych działań Wokulskiego jest jego zaangażowanie w pomoc Węgiełkowi, któremu umożliwił naukę i pracę. Wokulski wierzył w pracę u podstaw i solidaryzm społeczny, czyli w ideę współpracy różnych warstw społecznych dla dobra ogółu. Dzięki niemu, chłopak z nizin społecznych zyskał szansę na lepsze życie.

Statystyki pokazują, że w drugiej połowie XIX wieku, filantropia i działalność charytatywna bogatych przedsiębiorców miała realny wpływ na poprawę warunków życia najuboższych. Wokulski, podobnie jak wielu innych pozytywistów, wierzył w siłę jednostki i jej odpowiedzialność za losy społeczeństwa.

Synteza romantyzmu i pozytywizmu?

Czy Wokulski był więc romantykiem czy pozytywistą? Odpowiedź jest bardziej skomplikowana. Wokulski jest postacią syntetyczną, łączącą w sobie cechy obu tych epok. Z jednej strony, kierują nim romantyczne ideały, namiętności i wiara w miłość idealną. Z drugiej strony, jest człowiekiem rozumu, nauki i pracy, wierzącym w postęp i potrzebę działania na rzecz społeczeństwa.

Jego tragedia polega na tym, że nie potrafi pogodzić tych dwóch sprzecznych światów. Romantyczne ideały kolidują z pozytywistycznym pragmatyzmem, a namiętność do Izabeli Łęckiej stoi w sprzeczności z jego racjonalną oceną sytuacji. Wokulski jest rozdarty między sercem a rozumem, między przeszłością a przyszłością.

Bolesław Prus, tworząc postać Wokulskiego, ukazuje złożoność polskiego społeczeństwa w drugiej połowie XIX wieku, które również było rozdarte między romantycznymi tradycjami a pozytywistycznymi ideałami. Wokulski jest symbolem tej epoki przejściowej, pełnej napięć i sprzeczności.

Konflikt wewnętrzny Wokulskiego

Wewnętrzny konflikt Wokulskiego prowadzi go do rozczarowania i poczucia bezsensu życia. Jego idealistyczne przekonania zderzają się z brutalną rzeczywistością, a marzenia o miłości i szczęściu rozbijają się o egoizm i obojętność Izabeli Łęckiej. Wokulski dochodzi do wniosku, że świat jest zły i niesprawiedliwy, a jego wysiłki na rzecz poprawy go skazane są na niepowodzenie.

Ten pesymizm, choć charakterystyczny dla wielu romantyków, jest również konsekwencją jego pozytywistycznych przekonań. Wokulski wierzył w potęgę rozumu i nauki, ale widząc, że nie są one w stanie rozwiązać wszystkich problemów świata, traci wiarę w sens ludzkiego działania. Jego próba samobójcza, choć nieudana, jest wyrazem tego głębokiego rozczarowania.

Wokulski, pomimo swoich pozytywistycznych działań, nie potrafił w pełni odciąć się od romantycznych korzeni. Jego idealizm i wiara w wyższe wartości sprawiały, że nie był w stanie zaakceptować pragmatycznego i materialistycznego podejścia do życia, które dominowało w ówczesnym społeczeństwie.

Jakub Szacki, bohater "Granicy" Zofii Nałkowskiej, również borykał się z podobnym dylematem, rozdarte między idealizmem a pragmatyzmem. Jego historia pokazuje, że konflikt między różnymi światopoglądami jest uniwersalny i ponadczasowy.

Wokulski dzisiaj – co możemy się od niego nauczyć?

Historia Wokulskiego jest wciąż aktualna i inspirująca. Uczy nas, że warto mieć ideały i dążyć do ich realizacji, ale jednocześnie trzeba być realistą i mierzyć siły na zamiary. Pokazuje nam, że świat nie jest czarno-biały, a ludzie są złożeni i pełne sprzeczności. Nie można nikogo jednoznacznie zaklasyfikować.

Dzięki Wokulskiemu możemy lepiej zrozumieć samych siebie i swoje własne dylematy. Uczy nas on, że warto szukać syntezy między różnymi wartościami i dążyć do harmonii między sercem a rozumem. Próba pogodzenia romantyzmu i pozytywizmu, choć trudna, może prowadzić do głębszego zrozumienia świata i naszego miejsca w nim. Wokulski, romantyk i pozytywista, pozostaje postacią, która zmusza do refleksji i inspiruje do działania.