Sprawdzian Biologia Genetyka Klasa 8 Nowa Era Odpowiedzi

Hej wszystkim ósmoklasistom szykującym się do sprawdzianu z genetyki! Wiem, że to może być trudny temat, ale postaram się wam wszystko wyjaśnić w prosty sposób. Skupimy się na tym, co najważniejsze, żebyście mogli jak najlepiej napisać sprawdzian z biologii.

Zacznijmy od podstaw: czym w ogóle jest genetyka? Genetyka to nauka o dziedziczeniu, czyli o tym, jak przekazywane są cechy z rodziców na dzieci. My, ludzie, i wszystkie żywe organizmy, mamy w sobie instrukcje, które mówią, jak mamy wyglądać i funkcjonować. Te instrukcje są zapisane w naszych genach.

Gdzie znajdziemy te geny? Geny są poukładane na chromosomach. Pomyślcie o chromosomach jak o książkach, a genach jak o rozdziałach w tych książkach. Każdy człowiek ma 23 pary chromosomów (razem 46 chromosomów) w każdej komórce ciała. Jedną "książkę" z każdej pary dostajemy od mamy, a drugą od taty.

Chromosomy zbudowane są z DNA, czyli kwasu deoksyrybonukleinowego. DNA to taka długa, skręcona drabina. Na tej drabinie zapisane są informacje genetyczne za pomocą czterech liter: A, T, C i G. To właśnie kolejność tych liter decyduje o tym, jakie cechy będziemy mieć.

Co to jest genotyp i fenotyp?

Genotyp to nasz zestaw genów, czyli wszystkie instrukcje zapisane w naszym DNA. Fenotyp to to, jak te geny się ujawniają, czyli nasz wygląd i cechy, które możemy zaobserwować. Na przykład, możemy mieć genotyp, który predysponuje nas do bycia wysokim, ale jeśli będziemy źle się odżywiać w dzieciństwie, to nasz fenotyp (czyli nasz rzeczywisty wzrost) może być niższy, niż wynikałoby to z genotypu.

Allele i dziedziczenie cech

Każdy gen występuje w różnych wersjach, zwanych allelami. Mamy dwa allele każdego genu, bo dostajemy jeden od mamy i jeden od taty. Allele mogą być dominujące lub recesywne. Allel dominujący to taki, który "wygrywa" i jego cecha będzie widoczna w fenotypie, nawet jeśli mamy tylko jeden taki allel. Allel recesywny ujawnia się tylko wtedy, gdy mamy dwa takie allele.

Wyobraźmy sobie gen, który odpowiada za kolor oczu. Allel na brązowe oczy (B) jest dominujący, a allel na niebieskie oczy (b) jest recesywny.

• Osoba, która ma genotyp BB (dwa allele dominujące), będzie miała brązowe oczy.
• Osoba, która ma genotyp Bb (jeden allel dominujący i jeden allel recesywny), również będzie miała brązowe oczy, bo allel dominujący "przykrywa" allel recesywny.
• Osoba, która ma genotyp bb (dwa allele recesywne), będzie miała niebieskie oczy, bo nie ma allelu dominującego, który by "przykrył" cechę niebieskich oczu.

Żeby lepiej to zrozumieć, przeanalizujmy jeszcze kilka przykładów. Załóżmy, że gen "W" odpowiada za umiejętność zwijania języka w rurkę (jest to cecha dominująca), a "w" za brak tej umiejętności (cecha recesywna).

• WW – osoba potrafi zwinąć język w rurkę.
• Ww – osoba potrafi zwinąć język w rurkę (ponieważ ma jeden allel dominujący "W").
• ww – osoba nie potrafi zwinąć języka w rurkę (musi mieć dwa allele recesywne "w").

Podobnie działa to w przypadku innych cech, jak kolor włosów, kształt nosa czy podatność na niektóre choroby. Dziedziczenie cech jest skomplikowane i zależy od wielu czynników, ale zrozumienie zasad dominacji i recesywności to podstawa.

Krzyżówki genetyczne

Żeby przewidzieć, jakie cechy mogą mieć dzieci, używa się krzyżówek genetycznych. Krzyżówka genetyczna to diagram, który pokazuje możliwe kombinacje alleli u potomstwa, w zależności od genotypów rodziców. Najprostsze krzyżówki to tzw. krzyżówki jednogenowe, gdzie rozpatrujemy dziedziczenie jednej cechy, kontrolowanej przez jeden gen.

Na przykład, załóżmy, że oboje rodzice mają genotyp Bb (brązowe oczy). Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie miało niebieskie oczy? Żeby to obliczyć, rysujemy krzyżówkę:

    B     b
B   BB    Bb
b   Bb    bb

Z krzyżówki wynika, że:

• 25% szans na genotyp BB (brązowe oczy)
• 50% szans na genotyp Bb (brązowe oczy)
• 25% szans na genotyp bb (niebieskie oczy)

Czyli jest 25% szans, że dziecko będzie miało niebieskie oczy.

Pamiętajcie, że to są tylko prawdopodobieństwa. W rzeczywistości to, jakie dziecko będzie miało cechy, jest losowe.

Mutacje

Czasami w DNA dochodzi do zmian, zwanych mutacjami. Mutacje mogą być spowodowane różnymi czynnikami, na przykład promieniowaniem, niektórymi substancjami chemicznymi lub błędami podczas kopiowania DNA. Niektóre mutacje są szkodliwe i mogą prowadzić do chorób, inne są neutralne i nie mają żadnego wpływu na organizm, a jeszcze inne mogą być korzystne i dawać organizmowi przewagę.

Dziedziczenie płci

Płeć człowieka jest determinowana przez chromosomy płci: X i Y. Kobiety mają dwa chromosomy X (XX), a mężczyźni mają jeden chromosom X i jeden chromosom Y (XY). To chromosom Y decyduje o tym, czy potomek będzie mężczyzną. Chromosomy X i Y zachowują się jak para chromosomów, a więc, jeżeli ojciec ma chromosomy XY, to przekaże potomstwu albo X albo Y. Jeżeli przekaże X, to dziecko będzie dziewczynką (bo mama zawsze przekazuje X), a jeżeli przekaże Y, to dziecko będzie chłopcem. Tak więc, płeć potomstwa zależy od tego jaki chromosom przekaże ojciec.

Podsumowanie

Genetyka to fascynująca dziedzina nauki, która pomaga nam zrozumieć, jak dziedziczymy cechy i dlaczego jesteśmy tacy, jacy jesteśmy. Mam nadzieję, że to wyjaśnienie pomogło wam lepiej zrozumieć podstawowe pojęcia z genetyki i że będziecie gotowi na sprawdzian. Pamiętajcie, żeby powtórzyć wszystkie definicje, poćwiczyć rozwiązywanie krzyżówek genetycznych i żeby nie stresować się za bardzo. Powodzenia!