Slowotwórstwo Kl.7 Między Nami Sprawdzian Wisp

W siódmej klasie szkoły podstawowej, zagadnienia związane ze słowotwórstwem stanowią istotny element programu nauczania języka polskiego. Szczególnie ważny jest temat słowotwórstwa omawiany w podręczniku "Między Nami", który często pojawia się na sprawdzianach, a sprawdzian WISP (Wewnętrzny System Pomiaru Postępów) może zawierać zadania związane z tą tematyką. Celem tego artykułu jest przybliżenie kluczowych aspektów słowotwórstwa, aby pomóc uczniom przygotować się do sprawdzianów i lepiej zrozumieć, jak powstają nowe słowa w języku polskim.

Podstawowe Pojęcia Słowotwórstwa

Słowotwórstwo to dział językoznawstwa zajmujący się budową i tworzeniem nowych wyrazów. Zrozumienie jego zasad pozwala na analizę struktury wyrazów oraz przewidywanie ich znaczenia. Kluczowe pojęcia, które warto znać, to:

Morfem

Morfem to najmniejsza jednostka języka niosąca znaczenie. Wyróżniamy morfem rdzenny (rdzeń) oraz morfem słowotwórczy (afiksy). Rdzeń zawiera podstawowe znaczenie wyrazu, natomiast afiksy (przedrostki, przyrostki, wrostki i końcówki fleksyjne) modyfikują to znaczenie lub pełnią funkcje gramatyczne. Przykład: w słowie "przebiegać" rdzeniem jest "bieg", a przedrostkiem "prze-".

Podstawa Słowotwórcza

Podstawa słowotwórcza to część wyrazu, która służy do utworzenia nowego słowa. Często jest to rdzeń, ale może być też wyraz już zmodyfikowany afiksami. Na przykład, w słowie "lekarstwo" podstawą słowotwórczą jest "lekarz".

Formant Słowotwórczy

Formant słowotwórczy to afiks dodawany do podstawy słowotwórczej, który tworzy nowy wyraz. Może to być przedrostek (dodawany przed podstawą), przyrostek (dodawany po podstawie), wrostek (wewnątrz rdzenia) lub przedrostek i przyrostek jednocześnie. Na przykład, w słowie "książeczka" formantem jest przyrostek "-eczka".

Rodzaje Formantów i Ich Funkcje

W języku polskim istnieje wiele różnych formantów, a każdy z nich wnosi specyficzne znaczenie. Poznanie najczęściej występujących formantów pomoże w analizie słowotwórczej.

Przedrostki

Przedrostki zmieniają znaczenie wyrazu podstawowego. Przykłady: "do-" (dopisanie), "od-" (odczytać), "pod-" (podpisać), "prze-" (przebudować), "za-" (zamknąć). Przedrostki często wskazują na kierunek, umiejscowienie lub stopień nasilenia czynności.

Przyrostki

Przyrostki nadają wyrazom różne cechy, np. zdrabnianie ("-ek", "-ka", "-czyk"), oznaczanie zawodu ("-arz", "-nik"), tworzenie rzeczowników odczasownikowych ("-enie", "-cie"), tworzenie przymiotników ("-ny", "-ski"). Przykłady: "domek", "książka", "murarz", "uczenie", "drewniany", "polski".

Wrostki

Wrostki (interfiksy) to elementy łączące dwa rdzenie w wyrazach złożonych. Najczęściej spotykane wrostki to "-o-" i "-i-". Przykłady: "głow-o-nóg", "list-o-nosz".

Typy Słowotwórstwa

W języku polskim wyróżnia się kilka typów słowotwórstwa, w zależności od sposobu powstawania nowych wyrazów.

Słowotwórstwo Prefiksalne

Tworzenie wyrazów przez dodanie przedrostka do wyrazu podstawowego. Przykład: "pisać" → "dopisać", "czytać" → "przeczytać".

Słowotwórstwo Sufiksalne

Tworzenie wyrazów przez dodanie przyrostka do wyrazu podstawowego. Przykład: "las" → "leśniczy", "dom" → "domek".

Słowotwórstwo Prefiksalno-Sufiksalne

Tworzenie wyrazów przez dodanie jednocześnie przedrostka i przyrostka do wyrazu podstawowego. Przykład: "brzeg" → "pobrzeże", "ziemia" → "podziemia".

Złożenia

Tworzenie wyrazów przez połączenie dwóch lub więcej wyrazów, połączonych wrostkiem. Przykład: "samolot", "wodociąg", "czarno-biały".

Skrótowce

Tworzenie wyrazów przez skrócenie kilku wyrazów lub części wyrazów. Przykład: "PKO" (Powszechna Kasa Oszczędności), "RP" (Rzeczpospolita Polska), "AGD" (Artykuły Gospodarstwa Domowego).

Słowotwórstwo w Życiu Codziennym

Słowotwórstwo jest obecne w naszym codziennym języku. Świadome korzystanie z wiedzy o słowotwórstwie pozwala na lepsze rozumienie tekstów, bogatsze słownictwo i sprawniejsze posługiwanie się językiem polskim. Obserwacja, jak powstają nowe słowa (np. w reklamach, w mowie potocznej), ułatwia zapamiętywanie i utrwalanie zasad słowotwórstwa.

Przykład: Nowe słowa związane z technologią, np. "smartfon", "tablet", "aplikacja" są często tworzone na bazie istniejących słów, a ich znaczenie można wydedukować, analizując poszczególne morfem.

Przygotowanie do Sprawdzianu WISP

Przygotowując się do sprawdzianu WISP z słowotwórstwa, warto:

Powtórzyć definicje podstawowych pojęć (morfem, podstawa słowotwórcza, formant).
Zapoznać się z różnymi rodzajami formantów i ich funkcjami.
Poćwiczyć analizę słowotwórczą konkretnych wyrazów.
Rozwiązać zadania z podręcznika "Między Nami" oraz dodatkowe ćwiczenia.
Zwrócić uwagę na typowe błędy, np. mylenie formantów, nieprawidłowe określanie podstawy słowotwórczej.

Znajomość słowotwórstwa to klucz do sukcesu na sprawdzianie WISP i lepszego zrozumienia języka polskiego. Regularna praca i ćwiczenia pozwolą na opanowanie tej ważnej dziedziny językoznawstwa.

Pamiętaj! Słowotwórstwo to nie tylko teoria, ale przede wszystkim umiejętność praktycznego stosowania wiedzy o budowie wyrazów.