Rodzaje I Gatunki Literackie Sprawdzian Klasa 5

Zrozumienie rodzajów i gatunków literackich jest kluczowe w analizie tekstu. To trochę jak rozróżnianie różnych rodzajów samochodów – pickup różni się od sedana, a każdy z nich ma różne cechy i zastosowania. W literaturze, rodzaj i gatunek pomagają nam zrozumieć jak dany tekst jest zbudowany i dlaczego autor wybrał taką formę. To wiedza niezbędna na sprawdzianach i w dalszej edukacji.

Co to właściwie są te rodzaje literackie? Rodzaj literacki to najszersza kategoria, która dzieli teksty na podstawie ogólnej formy i sposobu prezentacji treści. Mamy trzy główne rodzaje:

• Liryka: Skupia się na emocjach, przeżyciach i refleksjach podmiotu lirycznego (czyli osoby mówiącej w wierszu). Często pisana wierszem.
• Epika: Opowiada historie. Charakteryzuje się narracją, czyli opowiadaniem zdarzeń. Najczęściej pisana prozą, ale może też być wierszem.
• Dramat: Przeznaczony do wystawiania na scenie. Składa się z dialogów i didaskaliów (wskazówek dla reżysera i aktorów).

Gatunki literackie to z kolei bardziej szczegółowe podziały w obrębie każdego rodzaju. Pomyśl o nich jak o konkretnych modelach samochodów – w ramach rodzaju "sedan" masz różne modele od różnych producentów.

Jak rozpoznać rodzaj i gatunek literacki? – Krok po kroku

Oto prosty sposób, aby zidentyfikować rodzaj i gatunek literacki tekstu:

Krok 1: Określ rodzaj literacki

Zadaj sobie następujące pytania:

• Czy tekst wyraża emocje i uczucia? Jeśli tak, prawdopodobnie to liryka.
  • Przykład: Wiersz o tęsknocie za wakacjami. Dużo opisów uczuć, emocji.
• Czy tekst opowiada historię? Jeśli tak, prawdopodobnie to epika.
  • Przykład: Opowiadanie o przygodach na koloniach. Narrator opisuje zdarzenia i postacie.
• Czy tekst jest napisany w formie dialogów i przeznaczony do wystawienia na scenie? Jeśli tak, prawdopodobnie to dramat.
  • Przykład: Sztuka teatralna o sporze rodzeństwa. Tekst składa się głównie z dialogów między postaciami.

Krok 2: Określ gatunek literacki (w obrębie rodzaju)

Teraz, gdy wiesz, do jakiego rodzaju należy tekst, możesz zawęzić poszukiwania i określić gatunek. Poniżej kilka przykładów gatunków dla każdego rodzaju:

Liryka:

• Wiersz: Ogólna nazwa utworu lirycznego.
  • Przykład: "Lokomotywa" Juliana Tuwima
• Pieśń: Wiersz o prostej budowie, często śpiewany.
  • Przykład: "Prząśniczka" Stanisława Moniuszki
• Hymn: Uroczysta pieśń pochwalna.
  • Przykład: "Mazurek Dąbrowskiego"

Epika:

• Baśń: Opowieść fantastyczna, często z elementami magicznymi.
  • Przykład: "Kopciuszek"
• Legenda: Opowieść o postaci historycznej lub wydarzeniu, często przekazywana ustnie.
  • Przykład: Legenda o Lechu, Czechu i Rusie.
• Opowiadanie: Krótki utwór prozatorski.
  • Przykład: "Katarynka" Bolesława Prusa
• Powieść: Dłuższy utwór prozatorski, z rozbudowaną fabułą i postaciami.
  • Przykład: "W pustyni i w puszczy" Henryka Sienkiewicza

Dramat:

• Tragedia: Utwór dramatyczny o poważnej tematyce, zazwyczaj kończący się nieszczęśliwie.
  • Przykład: (trudny przykład dla klasy 5, ale w celach edukacyjnych) "Antygona" Sofoklesa (choć w klasie 5 nie będą tego analizować)
• Komedia: Utwór dramatyczny o lekkiej tematyce, mający bawić widza.
  • Przykład: "Zemsta" Aleksandra Fredry
• Dramat właściwy: Utwór dramatyczny poruszający poważne problemy, ale bez tragicznego zakończenia.
  • Przykład: (trudny przykład dla klasy 5, ale w celach edukacyjnych) "Moralność Pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej (choć w klasie 5 nie będą tego analizować)

Krok 3: Sprawdź cechy charakterystyczne gatunku

Każdy gatunek literacki ma swoje specyficzne cechy. Po rozpoznaniu potencjalnego gatunku, poszukaj w tekście tych cech, aby upewnić się, że to właściwa identyfikacja. Na przykład:

• Baśń: Zwykle zaczyna się od "Dawno, dawno temu...", występują w niej postacie fantastyczne (np. wróżki, smoki), dobro zwycięża zło.
• Legenda: Często opowiada o powstaniu miasta lub ważnym wydarzeniu historycznym, ma elementy fantastyczne, ale osadzone w realiach.

Przykładowe zadanie ze sprawdzianu i rozwiązanie

Zadanie: Przeczytaj fragment tekstu i określ jego rodzaj i gatunek literacki.

"Słońce chyli się ku zachodowi,
Dzień dogasa, cichnie w boru śpiew.
W sercu moim smutek się rodzi,
Że tak szybko ucieka ten dzień."

Rozwiązanie:

1. Rodzaj: Tekst wyraża emocje (smutek), pisany jest wierszem. To liryka.
2. Gatunek: Tekst to wiersz – krótki utwór liryczny, wyrażający uczucia podmiotu lirycznego.

Pamiętaj! Ćwicz rozpoznawanie rodzajów i gatunków literackich. Im więcej czytasz i analizujesz tekstów, tym łatwiej będzie Ci je identyfikować. Powodzenia na sprawdzianie!