Pod Ujściem I W Kiejdanach Polacy Bohatersko Przeciwstawili Się Szwedom

Dobrze, przygotujmy się.

Pod Ujściem i w Kiejdanach, w burzliwych latach Potopu Szwedzkiego, Polacy rzeczywiście dali świadectwo niezłomnej postawy, stawiając czoła przeważającym siłom szwedzkim. Choć okoliczności i rezultaty tych starć były różne, oba epizody na trwale zapisały się w historii jako przykłady zarówno determinacji, jak i trudnych wyborów w obliczu zagrożenia państwa.

Ujście, rok 1655, to symbol kapitulacji. 25 lipca, pod naporem wojsk Karola X Gustawa, szlachta wielkopolska, zgromadzona na pospolitym ruszeniu, podpisała akt poddania. Decyzja ta, uznawana za jedną z najbardziej haniebnych w historii Polski, wynikała z wielu czynników. Po pierwsze, fatalna sytuacja militarna Rzeczypospolitej po klęskach pod Żółtymi Wodami i Korsuniem w czasie powstania Chmielnickiego. Po drugie, wewnętrzne podziały i nieufność szlachty wobec króla Jana Kazimierza. Po trzecie, przekonanie o przewadze militarnej Szwedów i obawa przed zniszczeniem Wielkopolski.

Akt poddania w Ujściu nie był jednak aktem jednomyślnym. Część szlachty, na czele z Krzysztofem Opalińskim, wojewodą poznańskim, widziała w nim szansę na zachowanie majątków i uniknięcie wojny. Inni, jak Jan Leszczyński, wojewoda kaliski, byli przeciwni kapitulacji i próbowali zorganizować opór. Niestety, brak jedności i słaba organizacja uniemożliwiły skuteczną obronę. Konsekwencje Ujścia były katastrofalne. Wielkopolska znalazła się pod kontrolą szwedzką, a akt poddania stał się symbolem zdrady i upadku moralnego. Ujście stało się synonimem słabości i braku patriotyzmu.

Jednak obraz zdrady Ujskiej nie jest jedynym obrazem polskiej postawy wobec szwedzkiego najazdu.

Kiejdany: Akt Unii i Dylematy Litewskie

Kiejdany, rok 1655, to zupełnie inna historia. Tutaj, 20 października, książę Janusz Radziwiłł, hetman wielki litewski, podpisał akt unii z Królestwem Szwecji. Decyzja ta, motywowana dążeniem do uniezależnienia Litwy od Polski i osłabienia władzy królewskiej, wywołała burzę w Rzeczypospolitej. Radziwiłł, magnat o ogromnych wpływach i ambicjach, wykorzystał szwedzki najazd jako okazję do realizacji swoich politycznych celów. Widział w sojuszu ze Szwecją szansę na wzmocnienie swojej pozycji i stworzenie niezależnego księstwa litewskiego.

Akt kiejdański spotkał się z ostrym sprzeciwem większości szlachty litewskiej i duchowieństwa. Uważano go za zdradę Rzeczypospolitej i złamanie przysięgi wierności królowi. Doszło do walk wewnętrznych między zwolennikami i przeciwnikami Radziwiłła. Część wojska litewskiego, pod dowództwem Pawła Sapiehy, wypowiedziała posłuszeństwo Radziwiłłowi i stanęła po stronie króla Jana Kazimierza. Wojna domowa na Litwie trwała kilka lat i przyniosła ogromne zniszczenia i cierpienia ludności.

Janusz Radziwiłł, mimo początkowych sukcesów, nie zdołał zrealizować swoich planów. Jego wojska ponosiły porażki w starciach z oddziałami wiernymi królowi, a poparcie dla unii kiejdańskiej słabło. W grudniu 1655 roku Radziwiłł zmarł, a jego śmierć oznaczała koniec planów uniezależnienia Litwy.

Mimo politycznego fiaska, akt kiejdański jest ważnym elementem historii Potopu Szwedzkiego. Pokazuje on złożoność sytuacji w Rzeczypospolitej, wewnętrzne podziały i ambicje magnackie, które osłabiały państwo w obliczu zagrożenia zewnętrznego. Akt kiejdański, podobnie jak kapitulacja w Ujściu, jest przykładem trudnych wyborów i dramatycznych konsekwencji, jakie niosła ze sobą szwedzka inwazja.

To, co łączy Ujście i Kiejdany, to fakt, że oba wydarzenia były wynikiem skomplikowanych okoliczności politycznych, społecznych i militarnych. Nie można ich oceniać w oderwaniu od kontekstu epoki. Zarówno w Ujściu, jak i w Kiejdanach Polacy (i Litwini) stanęli przed trudnymi wyborami, których konsekwencje miały wpływ na losy państwa.

Warto pamiętać, że obok aktów kapitulacji i unii, podczas Potopu Szwedzkiego miały miejsce liczne akty oporu i bohaterstwa. Obrona Jasnej Góry, bitwa pod Warką, powstanie chłopskie pod wodzą Pawła Żegoty, to tylko niektóre przykłady niezłomnej postawy Polaków wobec szwedzkiego najeźdźcy. To właśnie te wydarzenia, pełne poświęcenia i odwagi, stanowią prawdziwy obraz polskiego oporu w czasie Potopu.

Obrona Jasnej Góry, mimo że militarnie nie miała decydującego wpływu na przebieg wojny, stała się symbolem polskiego oporu i wiary. Skromny klasztor, broniony przez niewielki oddział żołnierzy i mnichów, przez ponad miesiąc odpierał ataki przeważających sił szwedzkich. Cudowna obrona Jasnej Góry podniosła na duchu Polaków i zachęciła ich do walki z najeźdźcą.

Bitwa pod Warką, stoczona w 1656 roku, była pierwszym poważnym zwycięstwem wojsk polskich nad Szwedami. Dowodzone przez Stefana Czarnieckiego oddziały partyzanckie zaskoczyły i rozbiły szwedzki oddział, co miało ogromne znaczenie moralne. Zwycięstwo pod Warką pokazało, że Szwedzi nie są niezwyciężeni i że można z nimi skutecznie walczyć.

Powstanie chłopskie pod wodzą Pawła Żegoty było jednym z nielicznych przykładów masowego oporu chłopów wobec szwedzkiego najeźdźcy. Chłopi, dotknięci uciskiem feudalnym i grabieżami, chwycili za broń i stanęli do walki z Szwedami i ich sojusznikami. Powstanie Żegoty, choć krwawo stłumione, pokazało, że opór wobec najeźdźcy miał charakter powszechny i obejmował wszystkie warstwy społeczne.

Podsumowanie: Lekcja Historii

Ujście, Kiejdany, Jasna Góra, Warka, powstanie Żegoty – wszystkie te wydarzenia, choć różne, stanowią integralną część historii Potopu Szwedzkiego. Uczą nas o skomplikowanej naturze historii, o trudnych wyborach, przed jakimi stawali Polacy w XVII wieku, o zdradzie i bohaterstwie, o słabości i sile. Uczą nas również, że historia nie jest czarno-biała i że każde wydarzenie należy analizować w kontekście epoki.

Analizując te wydarzenia, należy unikać uproszczeń i stereotypów. Zarówno akt poddania w Ujściu, jak i akt unii w Kiejdanach były wynikiem konkretnych okoliczności i motywacji. Nie można ich sprowadzać jedynie do zdrady lub braku patriotyzmu. Należy pamiętać, że ludzie, którzy podejmowali te decyzje, działali w trudnej sytuacji i byli przekonani, że postępują słusznie.

Równocześnie, należy docenić bohaterstwo i poświęcenie tych, którzy stanęli do walki z najeźdźcą. Obrona Jasnej Góry, bitwa pod Warką, powstanie Żegoty, to przykłady niezłomnej postawy Polaków, którzy nie poddali się w obliczu zagrożenia i walczyli o wolność swojej ojczyzny. To właśnie te wydarzenia powinny być dla nas inspiracją i przykładem.

Historia Potopu Szwedzkiego, ze wszystkimi swoimi złożonościami i dramatami, jest cenną lekcją dla współczesnych Polaków. Uczy nas o znaczeniu jedności i solidarności, o konieczności obrony własnych interesów i wartości, o sile wiary i determinacji. Uczy nas również, że historia lubi się powtarzać i że należy być przygotowanym na trudne wyzwania. Znajomość historii własnego narodu jest fundamentem tożsamości i pozwala nam lepiej zrozumieć współczesny świat.