Planeta Nowa 1 Sprawdzian Procesy Egzogeniczne

Procesy egzogeniczne to inaczej mówiąc, zewnętrzne procesy kształtujące powierzchnię Ziemi. Są one napędzane energią słoneczną, a nie energią wewnętrzną planety. Obejmują szereg zjawisk prowadzących do niszczenia i przekształcania istniejących form terenu, a także do tworzenia nowych.

Wietrzenie

Pierwszym etapem procesów egzogenicznych jest wietrzenie. Polega ono na rozpadzie skał pod wpływem czynników atmosferycznych, biologicznych i chemicznych. Wietrzenie dzieli się na:

• Wietrzenie fizyczne (mechaniczne): Rozpad skał bez zmiany ich składu chemicznego. Przykład: rozsadzanie skał przez zamarzającą wodę w szczelinach (kongelacja). Wyobraź sobie górską skałę, w której małe szczeliny wypełniają się wodą deszczową. W nocy, gdy temperatura spada poniżej zera, woda zamarza i zwiększa swoją objętość, powodując pękanie skały.
• Wietrzenie chemiczne: Rozkład skał ze zmianą ich składu chemicznego. Przykład: rozpuszczanie wapieni przez kwaśne deszcze (krasowienie). Deszczówka, zawierająca dwutlenek węgla, reaguje z węglanem wapnia, głównym składnikiem wapienia, powodując jego rozpuszczanie i powstawanie jaskiń oraz innych form krasowych.
• Wietrzenie biologiczne: Rozpad skał pod wpływem organizmów żywych. Przykład: korzenie drzew wrastające w szczeliny skał i powodujące ich rozpad.

Erozja

Kolejnym etapem jest erozja, czyli niszcząca działalność wody, wiatru, lodu i grawitacji. Erozja polega na odrywaniu i przemieszczaniu zwietrzeliny.

• Erozja wodna: Powodowana przez rzeki, deszcze i fale morskie. Przykład: tworzenie się dolin rzecznych. Rzeka, płynąc przez teren, stopniowo pogłębia i poszerza swoją dolinę, transportując osady na niżej położone obszary.
• Erozja wietrzna: Powodowana przez wiatr, szczególnie na obszarach pustynnych i stepowych. Przykład: tworzenie się grzybów skalnych. Wiatr, unoszący piasek, uderza w dolną część skały, powodując jej erozję i kształtując charakterystyczny kształt.
• Erozja lodowcowa: Powodowana przez lodowce i lądolody. Przykład: tworzenie się dolin U-kształtnych. Lodowiec, przesuwając się po podłożu, żłobi dolinę o charakterystycznym, zaokrąglonym kształcie.
• Erozja grawitacyjna: Powodowana przez siłę ciężkości. Przykład: osuwiska i obrywy skalne. Na stromych zboczach, osłabionych przez wietrzenie, materiał skalny może się osunąć pod wpływem własnego ciężaru.

Transport i Depozycja

Po erozji następuje transport zwietrzeliny przez wodę, wiatr, lód lub siłę grawitacji. Następnie dochodzi do depozycji, czyli osadzenia transportowanego materiału. Przykład: rzeka transportująca piasek i żwir, które osadzają się na dnie rzeki lub na brzegu, tworząc łachy i plaże. Delty rzeczne to kolejny przykład depozycji, gdzie rzeka, wpadając do morza, traci swoją energię i osadza transportowany materiał.

Dlaczego to ważne?

Zrozumienie procesów egzogenicznych jest kluczowe dla planowania przestrzennego. Wiedza o obszarach zagrożonych osuwiskami, powodzią lub erozją pozwala na odpowiednie zagospodarowanie terenu i uniknięcie katastrof. Ponadto, znajomość tych procesów jest istotna w rolnictwie, np. w celu zapobiegania erozji gleby.