Określ Formę Gramatyczną Wskazanych Rzeczowników I Przymiotników

Dobrze, rozumiem. Spróbuję wytłumaczyć, jak określać formę gramatyczną rzeczowników i przymiotników w prosty sposób.

Rzeczowniki i przymiotniki, jak wszystkie części mowy w języku polskim, odmieniają się. Oznacza to, że ich forma zmienia się w zależności od tego, jaką pełnią funkcję w zdaniu. Najważniejsze, co musimy ustalić, to przypadek, liczba i rodzaj.

Rzeczowniki – przypadki, liczby i rodzaje

Rzeczowniki, czyli nazwy osób, rzeczy, miejsc i pojęć, odmieniają się przez przypadki i liczby. Dodatkowo mają określony rodzaj gramatyczny.

• Przypadki: W języku polskim mamy siedem przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik i wołacz. Każdy z nich odpowiada na inne pytania i pełni inną funkcję w zdaniu.

  • Mianownik (kto? co?): To podstawowa forma rzeczownika. Używamy go, gdy rzeczownik jest podmiotem w zdaniu. Na przykład: Kot śpi. (Kot jest w mianowniku).
  • Dopełniacz (kogo? czego?): Używamy go, gdy rzeczownik określa przynależność, brak lub część czegoś. Na przykład: Nie mam czasu. (Czasu jest w dopełniaczu). Szklanka wody. (Wody jest w dopełniaczu).
  • Celownik (komu? czemu?): Używamy go, gdy rzeczownik jest adresatem czynności. Na przykład: Dałem kwiaty mamie. (Mamie jest w celowniku).
  • Biernik (kogo? co?): Używamy go, gdy rzeczownik jest dopełnieniem bliższym czynności. Na przykład: Czytam książkę. (Książkę jest w bierniku).
  • Narzędnik (kim? czym?): Używamy go, gdy rzeczownik jest narzędziem czynności lub określa sposób jej wykonania. Na przykład: Piszę długopisem. (Długopisem jest w narzędniku). Jestem nauczycielem. (Nauczycielem jest w narzędniku).
  • Miejscownik (o kim? o czym?): Używamy go, gdy rzeczownik określa miejsce, w którym coś się znajduje lub o czym się mówi. Na przykład: Myślę o wakacjach. (Wakacjach jest w miejscowniku). Mieszkam w Warszawie. (Warszawie jest w miejscowniku).
  • Wołacz (o!): Używamy go, gdy chcemy kogoś zawołać. Na przykład: Kasiu, chodź tutaj! (Kasiu jest w wołaczu). Panie Profesorze! (Panie Profesorze jest w wołaczu).

• Liczby: Rzeczowniki mają liczbę pojedynczą (jeden) lub liczbę mnogą (więcej niż jeden). Kot (liczba pojedyncza) – koty (liczba mnoga). Książka (liczba pojedyncza) – książki (liczba mnoga). Niektóre rzeczowniki występują tylko w liczbie pojedynczej (np. mleko, powietrze) lub tylko w liczbie mnogiej (np. spodnie, okulary).

• Rodzaje: W języku polskim mamy trzy rodzaje gramatyczne w liczbie pojedynczej: męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej rozróżniamy rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy.

  • Rodzaj męski: Zazwyczaj rzeczowniki, które można zastąpić zaimkiem on. Na przykład: stół, pies, nauczyciel.
  • Rodzaj żeński: Zazwyczaj rzeczowniki, które można zastąpić zaimkiem ona. Na przykład: kobieta, książka, szkoła.
  • Rodzaj nijaki: Zazwyczaj rzeczowniki, które można zastąpić zaimkiem ono. Na przykład: dziecko, okno, słońce.
  • Rodzaj męskoosobowy (liczba mnoga): Odnosi się do grup osób, w których znajdują się mężczyźni. Na przykład: chłopcy, nauczyciele, studenci.
  • Rodzaj niemęskoosobowy (liczba mnoga): Odnosi się do grup osób, w których nie ma mężczyzn lub do grup rzeczy, zwierząt i pojęć. Na przykład: dziewczyny, książki, stoły.

Przymiotniki – przypadki, liczby, rodzaje i stopień

Przymiotniki, czyli słowa, które opisują rzeczowniki, odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje, tak aby zgadzały się z rzeczownikiem, który opisują. Dodatkowo przymiotniki stopniujemy.

• Przypadki, liczby i rodzaje: Przymiotniki odmieniają się tak, aby zgadzały się z rzeczownikiem, który opisują. Na przykład: wysoki mężczyzna (mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski), wysokiego mężczyzny (dopełniacz, liczba pojedyncza, rodzaj męski), wysokiemu mężczyźnie (celownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski). Wysoka kobieta (mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński), wysokie drzewa (mianownik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy), wysocy mężczyźni (mianownik, liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy).

• Stopniowanie: Przymiotniki opisują cechy, które mogą mieć różny stopień natężenia. Dlatego przymiotniki stopniujemy. Wyróżniamy trzy stopnie: równy, wyższy i najwyższy.

  • Stopień równy: To podstawowa forma przymiotnika. Na przykład: duży, mały, ładny.
  • Stopień wyższy: Tworzymy go, dodając końcówki –szy lub –ejszy. Na przykład: większy, mniejszy, ładniejszy. Czasami stopień wyższy tworzy się nieregularnie, np. dobry – lepszy.
  • Stopień najwyższy: Tworzymy go, dodając przedrostek naj– do stopnia wyższego. Na przykład: największy, najmniejszy, najładniejszy.

Jak określić formę gramatyczną?

Aby określić formę gramatyczną rzeczownika lub przymiotnika, musisz zadać sobie kilka pytań:

1. W jakim przypadku występuje ten wyraz w zdaniu? Sprawdź, na jakie pytanie odpowiada.
2. W jakiej liczbie występuje ten wyraz? Czy jest jeden, czy więcej?
3. Jakiego rodzaju jest ten wyraz? (tylko dla rzeczowników i przymiotników w liczbie pojedynczej, dla liczby mnogiej - czy jest to rodzaj męskoosobowy czy niemęskoosobowy).
4. (Dla przymiotników) W jakim stopniu występuje ten wyraz? Czy jest w stopniu równym, wyższym, czy najwyższym?

Przykłady:

• Książka leży na stole.

  • Książka: Rzeczownik, mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński.
  • Stole: Rzeczownik, miejscownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski.

• Daję kwiaty mojej mamie.

  • Kwiaty: Rzeczownik, biernik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy.
  • Mamie: Rzeczownik, celownik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński.
  • Mojej: Przymiotnik, celownik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński (zgadza się z mamie).

• To jest bardzo ładny pies.

  • Ładny: Przymiotnik, mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski, stopień równy.
  • Pies: Rzeczownik, mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski.

• Ten samochód jest szybszy od tamtego.

  • Szybszy: Przymiotnik, mianownik (domyślny), liczba pojedyncza, rodzaj męski (domyślny – odnosi się do samochód), stopień wyższy.

Ćwiczenia

Spróbujmy teraz przeanalizować kilka kolejnych przykładów:

1. Widzę wysokiego mężczyznę.

   • Wysokiego: Przymiotnik, biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski, stopień równy.
   • Mężczyznę: Rzeczownik, biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski.

2. Lubię czytać ciekawe książki.

   • Ciekawe: Przymiotnik, biernik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, stopień równy.
   • Książki: Rzeczownik, biernik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy.

3. Dzieci bawiły się nowymi zabawkami.

   • Nowymi: Przymiotnik, narzędnik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, stopień równy.
   • Zabawkami: Rzeczownik, narzędnik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy.

4. Najlepszy uczeń otrzymał nagrodę.

   • Najlepszy: Przymiotnik, mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski, stopień najwyższy.
   • Uczeń: Rzeczownik, mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski.

5. Rozmawiałem z miłą kobietą.

   • Miłą: Przymiotnik, narzędnik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński, stopień równy.
   • Kobietą: Rzeczownik, narzędnik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński.

6. Dostałem od rodziców czerwone jabłka.

   • Czerwone: Przymiotnik, biernik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, stopień równy.
   • Jabłka: Rzeczownik, biernik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy.

7. Poszedłem do nowego sklepu.

   • Nowego: Przymiotnik, dopełniacz, liczba pojedyncza, rodzaj męski, stopień równy.
   • Sklepu: Rzeczownik, dopełniacz, liczba pojedyncza, rodzaj męski.

Pamiętaj, że ćwiczenie czyni mistrza. Im więcej będziesz analizować zdania i określać formy gramatyczne rzeczowników i przymiotników, tym łatwiej Ci to będzie przychodzić. Zwracaj uwagę na pytania, na które odpowiadają poszczególne wyrazy, oraz na to, jak przymiotniki zgadzają się z rzeczownikami, które opisują.