Motyw Tańca śmierci W Rozmowie Mistrza Polikarpa Ze śmiercią

Motyw danse macabre, czyli Tańca Śmierci, od wieków fascynuje i przeraża. Jego obecność w kulturze materialnej i duchowej jest wszechobecna, a jego najsłynniejszy i najpełniejszy wyraz w literaturze staropolskiej to bez wątpienia Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Utwór ten, powstały prawdopodobnie w XV wieku, stanowi wyjątkowe połączenie groteski, dydaktyzmu i głębokiej refleksji nad przemijaniem i kruchością ludzkiego życia.

Przede wszystkim, warto przyjrzeć się samej idei Tańca Śmierci. Nie jest to jedynie makabryczna wizja, ale przede wszystkim próba oswojenia lęku przed tym, co nieuniknione. Śmierć, przedstawiana najczęściej jako rozkładający się trup, kostucha z kosą, czy inna odrażająca postać, porywa w swój taniec przedstawicieli wszystkich stanów i zawodów – od króla i biskupa, po chłopa i żebraka. Nikt nie może się przed nią ukryć, nikt nie jest zbyt ważny, bogaty, czy mądry, by uniknąć jej objęć. Ta egalitarna natura śmierci jest jednym z kluczowych przesłań tego motywu. Przypomina on, że w obliczu ostatecznym wszyscy jesteśmy równi i podlegamy tym samym prawom natury.

W Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią, personifikacja śmierci jest wyjątkowo plastyczna i zapadająca w pamięć. Autor nie szczędzi szczegółów w opisie jej wyglądu: blada, chuda, o próchniejących zębach i pustych oczodołach. Ten groteskowy i odrażający wizerunek ma na celu wywołać w czytelniku szok i skłonić go do refleksji nad własną śmiertelnością. Śmierć w utworze Polikarpa nie jest jednak jedynie bezdusznym narzędziem losu. Posiada ona zdolność mówienia, rozumowania, a nawet ironii. Jej dialog z Polikarpem to nie tylko przedstawienie faktu śmierci, ale także próba zgłębienia jej natury i wpływu na ludzkie życie.

Śmierć jako lustro społeczeństwa

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią nie jest jedynie traktatem o śmierci. Jest to także, a może przede wszystkim, satyryczny obraz społeczeństwa XV-wiecznej Polski. Śmierć, zabierając kolejno przedstawicieli różnych stanów, demaskuje ich grzechy, słabości i hipokryzję. Król, choć otoczony bogactwem i władzą, okazuje się być tak samo bezsilny wobec śmierci, jak żebrak. Biskup, zamiast dbać o zbawienie dusz, skupia się na gromadzeniu majątku. Kupiec oszukuje, sędzia bierze łapówki, a lekarz żeruje na ludzkim nieszczęściu. Śmierć staje się więc swoistym lustrem, w którym społeczeństwo może zobaczyć swoje odbicie, często bardzo krzywe i zniekształcone.

W utworze odnajdujemy nawiązania do wielu grzechów głównych. Chciwość, pycha, obżarstwo, lenistwo – wszystkie te występki są obecne w życiu przedstawicieli poszczególnych stanów i przyczyniają się do ich moralnego upadku. Śmierć, zabierając ich z tego świata, wymierza im sprawiedliwość i przypomina o konsekwencjach grzesznego życia. To dydaktyczne przesłanie jest charakterystyczne dla literatury średniowiecza, która często wykorzystywała motyw śmierci jako narzędzie moralnego pouczania.

Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest pełen napięcia i emocji. Polikarp, początkowo przerażony widokiem Śmierci, stopniowo zaczyna zadawać jej pytania, próbując zrozumieć jej naturę i cel. Chce wiedzieć, dlaczego Śmierć zabiera ludzi bez względu na ich wiek, stan i zasługi. Śmierć odpowiada mu z cynicznym spokojem, tłumacząc, że jest jedynie narzędziem w rękach Boga i wykonuje Jego wolę. Podkreśla, że wszyscy ludzie są grzeszni i zasługują na karę, a śmierć jest jedynym sposobem na oczyszczenie się z grzechów i osiągnięcie zbawienia.

Motyw tańca i jego symbolika

Kluczowym elementem motywu danse macabre jest oczywiście taniec. Symbolizuje on nieustanny ruch życia, jego przemijanie i nieuchronność śmierci. Taniec jest dynamiczny, pełen energii, ale jednocześnie ulotny i efemeryczny. Podobnie jest z ludzkim życiem – trwa ono tylko chwilę, a potem nieuchronnie zmierza ku śmierci. Taniec Śmierci jest tańcem równości – w jego rytmie poruszają się wszyscy, niezależnie od statusu społecznego, bogactwa, czy władzy.

W Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią taniec nie jest opisany dosłownie, ale jego obecność jest wyczuwalna w samym dialogu i w sposobie przedstawienia poszczególnych postaci. Śmierć porywa w swój taniec kolejnych bohaterów, prowadząc ich w nieznane i kończąc ich ziemską egzystencję. Ten taniec jest jednocześnie przerażający i fascynujący. Przerażający, ponieważ uświadamia nam kruchość naszego życia, a fascynujący, ponieważ skłania nas do refleksji nad jego sensem i celem.

Język utworu jest niezwykle barwny i ekspresywny. Autor wykorzystuje liczne archaizmy, makaronizmy i wulgaryzmy, aby nadać dialogowi Śmierci i Polikarpa autentyczności i dynamiki. Używa również wielu metafor i porównań, aby przedstawić Śmierć w jak najbardziej groteskowy i przerażający sposób. Ta językowa siła utworu sprawia, że Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią pozostaje w pamięci czytelnika na długo po zakończeniu lektury.

Podsumowując, Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią to arcydzieło literatury staropolskiej, które w sposób niezwykle sugestywny i poruszający przedstawia motyw Tańca Śmierci. Utwór ten nie tylko oswoja lęk przed śmiercią, ale także skłania do refleksji nad sensem życia, moralnością i kruchością ludzkiej egzystencji. Jest to także cenny dokument epoki, ukazujący obraz społeczeństwa XV-wiecznej Polski z jego grzechami, słabościami i hipokryzją. Rozmowa do dziś pozostaje aktualna, przypominając o uniwersalnych prawdach dotyczących natury ludzkiej i nieuchronności śmierci.