Kto Był Naczelnym Wodzem Armii Polskiej Podczas Kampanii Wrześniowej

Dobrze, posłuchajcie uważnie, bo to bardzo ważna kwestia w historii Polski, a często bywa upraszczana. Pytanie o Naczelnego Wodza Armii Polskiej podczas Kampanii Wrześniowej nie ma prostej, jednoznacznej odpowiedzi, mimo że powszechnie znamy jedno nazwisko. Sprawa jest bardziej skomplikowana, niż się wydaje na pierwszy rzut oka.

Formalnie i prawnie, Naczelnym Wodzem, sprawującym najwyższe dowództwo nad całością sił zbrojnych, był marszałek Edward Śmigły-Rydz. To on, zgodnie z konstytucją i aktami prawnymi II Rzeczypospolitej, piastował tę funkcję. Został mianowany Naczelnym Wodzem przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego 1 września 1939 roku, w dniu wybuchu wojny. I to jest fakt niepodważalny. Wszystkie rozkazy, dyrektywy i decyzje operacyjne wychodziły "z upoważnienia Naczelnego Wodza".

Jednakże, realia Kampanii Wrześniowej, sposób dowodzenia i komunikacji, a przede wszystkim osobiste predyspozycje marszałka Śmigłego-Rydza, spowodowały, że jego rola w bezpośrednim kierowaniu działaniami wojennymi była ograniczona. To trzeba jasno podkreślić.

Rola Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza w Praktyce

Marszałek Śmigły-Rydz, jako Naczelny Wódz, odpowiadał za całościową strategię obronną, zatwierdzał plany operacyjne (w tym plan "Zachód"), koordynował działania poszczególnych armii i grup operacyjnych, a także reprezentował Wojsko Polskie wobec władz cywilnych i sojuszników. To była jego rola formalna.

Ale spójrzmy na rzeczywistość. Sztab Naczelnego Wodza, początkowo zlokalizowany w Warszawie, szybko musiał się ewakuować na wschód, tracąc kontakt z podległymi jednostkami. Komunikacja była utrudniona, rozkazy często docierały z opóźnieniem lub wcale, a realia na froncie zmieniały się dynamicznie. Marszałek, odcięty od informacji i nie posiadając sprawnego systemu łączności, nie był w stanie efektywnie dowodzić całością sił zbrojnych.

Krytycy zarzucają mu brak doświadczenia w dowodzeniu na tak dużą skalę, konserwatywne podejście do taktyki wojskowej, a także skłonność do wydawania ogólnikowych rozkazów, które pozostawiały zbyt dużą swobodę interpretacji dowódcom niższego szczebla. Ponadto, jego decyzje, takie jak wycofanie wojsk na tzw. "przedmoście rumuńskie", budzą do dziś kontrowersje i są przedmiotem sporów historyków.

Co więcej, niektóre kluczowe decyzje podejmowane podczas kampanii, jak np. koncentracja wojsk w rejonie Kutna (co doprowadziło do bitwy nad Bzurą), nie były inicjatywą Naczelnego Wodza, lecz decyzją dowódców poszczególnych armii. To pokazuje, że w pewnym momencie, marszałek Śmigły-Rydz tracił kontrolę nad sytuacją operacyjną.

Należy jednak pamiętać, że marszałek Śmigły-Rydz działał w niezwykle trudnych warunkach. Polska była zaatakowana przez dwie potęgi, dysproporcja sił była ogromna, a armia polska, mimo heroicznej postawy, była gorzej wyposażona i wyszkolona niż wojska niemieckie i sowieckie. W tych okolicznościach, sprawne dowodzenie było niezwykle trudne, jeśli nie niemożliwe.

Nie można też zapominać o kontekście politycznym. Marszałek Śmigły-Rydz był nie tylko wojskowym, ale także politykiem, związanym z obozem sanacyjnym. Jego decyzje wojskowe były często oceniane przez pryzmat polityczny, a krytyka jego osoby była niekiedy motywowana politycznie.

Podsumowując tę kwestię, formalnie Naczelnym Wodzem był marszałek Edward Śmigły-Rydz. To fakt. Ale realnie, jego wpływ na przebieg Kampanii Wrześniowej był ograniczony, a jego rola budzi kontrowersje i jest przedmiotem sporów historyków.

Aby w pełni zrozumieć, kto realnie sprawował dowodzenie w poszczególnych sektorach, trzeba przyjrzeć się bliżej dowódcom poszczególnych armii i grup operacyjnych. To oni, na pierwszej linii frontu, podejmowali kluczowe decyzje, walczyli z wrogiem i ponosili odpowiedzialność za los swoich żołnierzy.

Dowódcy Armii i Grup Operacyjnych

W kontekście dowodzenia w czasie Kampanii Wrześniowej, nie można pominąć roli dowódców poszczególnych armii i grup operacyjnych. To oni, działając często w oderwaniu od Sztabu Naczelnego Wodza, podejmowali kluczowe decyzje, które miały bezpośredni wpływ na przebieg walk. Warto wymienić kilku z nich:

• Generał dywizji Tadeusz Kutrzeba – dowódca Armii "Poznań", autor planu bitwy nad Bzurą, jednej z największych bitew Kampanii Wrześniowej. Jego inicjatywa i determinacja pozwoliły na chwilowe odzyskanie inicjatywy strategicznej.
• Generał dywizji Juliusz Rómmel – dowódca Armii "Łódź", która stawiła czoła przeważającym siłom niemieckim w trudnym terenie. Jego decyzje dotyczące obrony Łodzi i wycofywania wojsk były przedmiotem kontrowersji, ale trzeba pamiętać o trudnych warunkach, w jakich działał.
• Generał brygady Wacław Przeździecki – dowódca Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie", która walczyła na Polesiu i wzięła udział w bitwie pod Kockiem, ostatniej bitwie Kampanii Wrześniowej. Jego upór i determinacja pozwoliły na stawianie oporu do ostatnich dni wojny.
• Generał brygady Antoni Szylling - początkowo dowódca Armii "Kraków", potem Frontu Południowego. Jego zadaniem była obrona południowej granicy Polski.
• Generał dywizji Stefan Dąb-Biernacki - dowódca Armii "Prusy".

Ci dowódcy, i wielu innych, ponosili bezpośrednią odpowiedzialność za los swoich żołnierzy i za przebieg walk na powierzonych im odcinkach frontu. Ich decyzje, często podejmowane w trudnych i dynamicznie zmieniających się warunkach, miały ogromny wpływ na przebieg Kampanii Wrześniowej. Należy pamiętać, że w wielu przypadkach, działali oni samodzielnie, bez bezpośredniego wsparcia i koordynacji ze strony Sztabu Naczelnego Wodza.

Dlatego też, mówiąc o dowodzeniu w czasie Kampanii Wrześniowej, nie można ograniczać się tylko do osoby Naczelnego Wodza. Trzeba uwzględnić także rolę dowódców poszczególnych armii i grup operacyjnych, którzy w praktyce, w wielu przypadkach, sprawowali realne dowodzenie na swoich odcinkach frontu. To oni podejmowali kluczowe decyzje i walczyli z wrogiem. I to o nich również powinniśmy pamiętać, oddając hołd bohaterom Kampanii Wrześniowej.

Mam nadzieję, że ta obszerna odpowiedź rzuca nowe światło na tę złożoną kwestię. Zapamiętajcie, że historia nie jest czarno-biała i często wymaga głębszej analizy i uwzględnienia wielu czynników.