Kasia I Tomek Rozmawiali O Chorobach Wywoływanych Przez Protisty

Kasia i Tomek siedzieli w kawiarni, popijając kawę i dyskutując o fascynującym, choć często niedocenianym świecie mikroorganizmów. Dziś na tapecie były protisty – te jednokomórkowe lub kolonijne organizmy eukariotyczne, które, choć niewidoczne gołym okiem, potrafią wywołać poważne choroby.

„Wiesz, Tomku, zawsze mnie zastanawiało, jak takie maleńkie stworzenia mogą powodować tak wielkie problemy zdrowotne”, zaczęła Kasia, mieszając cukier w swojej latte. „Przecież to aż niewiarygodne, że coś tak małego może być przyczyną malarii, śpiączki afrykańskiej czy lambliozy.”

Tomek, zapalony biolog amator, skinął głową. „Masz rację, Kasiu. To zadziwiające, ale zarazem przerażające. Protisty, mimo swojej prostoty budowy, dysponują bardzo sprytnymi mechanizmami, które pozwalają im na wnikanie do organizmu gospodarza, rozmnażanie się i wywoływanie objawów chorobowych. Weźmy na przykład malarię. Przecież to plasmodium, ten pierwotniak, który ją wywołuje, to prawdziwy mistrz kamuflażu i przetrwania.”

Kasia zmarszczyła brwi. „Pamiętam, że malaria jest przenoszona przez komary Anopheles, ale nie do końca rozumiem, jak dokładnie plasmodium dostaje się do organizmu i jakie etapy przechodzi w cyklu życiowym.”

„Och, to jest całkiem skomplikowane, ale postaram się to wytłumaczyć najprościej jak się da”, powiedział Tomek. „Kiedy samica komara Anopheles ukąsi człowieka zarażonego malarią, pobiera wraz z krwią gametocyty plasmodium. W ciele komara zachodzi zapłodnienie, a następnie powstają sporozoity, które gromadzą się w śliniankach komara. Kiedy taki komar ukąsi zdrowego człowieka, wraz ze śliną wstrzykuje mu sporozoity. Te migrują do wątroby, gdzie się rozmnażają i przekształcają w merozoity. Merozoity opuszczają wątrobę i atakują czerwone krwinki. W nich również się rozmnażają, a następnie uwalniają kolejne pokolenie merozoitów, które atakują kolejne krwinki. Cykl ten powtarza się, powodując objawy malarii, takie jak gorączka, dreszcze, bóle mięśni i ogólne osłabienie.”

Kasia słuchała z uwagą. „Czyli plasmodium wykorzystuje zarówno komara, jak i człowieka do swojego cyklu życiowego. To niesamowite! Ale co z innymi chorobami wywoływanymi przez protisty? Czy mechanizmy ich rozprzestrzeniania się są podobne?”

Tomek wziął łyk kawy. „Niekoniecznie. Sposoby rozprzestrzeniania się i mechanizmy infekcji są różne, w zależności od gatunku protista i rodzaju choroby. Na przykład, śpiączka afrykańska, wywoływana przez świdrowce afrykańskie (Trypanosoma brucei), również jest przenoszona przez owady, ale w tym przypadku są to muchy tse-tse. Mucha tse-tse pobiera świdrowce z krwi chorego człowieka lub zwierzęcia, a następnie przenosi je na kolejną ofiarę podczas ukąszenia.”

„Rozumiem. A co z lambliozą?”, dopytywała Kasia. „Słyszałam, że to dość powszechna choroba, szczególnie wśród dzieci.”

„Zgadza się. Lamblioza, wywoływana przez Giardia lamblia, jest chorobą jelitową. Zarażenie następuje drogą pokarmową, poprzez spożycie zanieczyszczonej wody lub żywności zawierającej cysty Giardia. Cysty te są bardzo odporne na działanie czynników środowiskowych i mogą przetrwać w wodzie przez długi czas. Po spożyciu, cysty przekształcają się w trofozoity, które przyczepiają się do ściany jelita cienkiego i powodują objawy takie jak biegunka, bóle brzucha, nudności i brak apetytu.”

Diagnostyka i leczenie chorób protistycznych

Kasia zastanawiała się chwilę. „To brzmi strasznie. Ale jak w takim razie diagnozuje się i leczy te choroby?”

Tomek wyjaśnił: „Diagnostyka chorób protistycznych jest zróżnicowana i zależy od rodzaju choroby. W przypadku malarii, najczęściej stosuje się badanie mikroskopowe krwi, w którym poszukuje się plasmodium w czerwonych krwinkach. Można również wykonać szybkie testy diagnostyczne, które wykrywają antygeny plasmodium. W przypadku śpiączki afrykańskiej, diagnostyka jest bardziej skomplikowana i obejmuje badanie krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego i węzłów chłonnych. W lambliozie, najczęściej wykonuje się badanie kału w celu wykrycia cyst lub trofozoitów Giardia.”

„A co z leczeniem?”, zapytała Kasia.

„Leczenie chorób protistycznych również jest zróżnicowane i zależy od rodzaju choroby i stadium zaawansowania. W przypadku malarii, stosuje się leki przeciwmalaryczne, takie jak artemizynina, chinina, meflochina i atowakwon. Wybór leku zależy od rodzaju plasmodium, obszaru geograficznego i oporności na leki. W śpiączce afrykańskiej, stosuje się leki takie jak pentamidyna, suramina, melarsoprol i efklorintyna. Leczenie śpiączki afrykańskiej jest trudne i często wiąże się z poważnymi skutkami ubocznymi. W lambliozie, stosuje się leki takie jak metronidazol, tynidazol i albendazol. Leczenie lambliozy jest zazwyczaj skuteczne, ale może być konieczne powtórzenie kuracji w przypadku nawrotów.”

Profilaktyka chorób wywoływanych przez protisty

Kasia westchnęła. „Brzmi to wszystko bardzo poważnie. Czy istnieją jakieś sposoby zapobiegania tym chorobom?”

Tomek uśmiechnął się. „Oczywiście, że tak! Profilaktyka jest bardzo ważna, szczególnie w obszarach endemicznych, gdzie choroby protistyczne występują powszechnie. W przypadku malarii, najważniejsze jest unikanie ukąszeń komarów. Można to osiągnąć poprzez stosowanie repelentów, noszenie ubrań zakrywających ciało, spanie pod moskitierami nasączonymi insektycydami i zwalczanie komarów w miejscach ich wylęgu. W przypadku śpiączki afrykańskiej, ważne jest unikanie ukąszeń much tse-tse. Można to osiągnąć poprzez noszenie ubrań w jasnych kolorach, stosowanie repelentów i zwalczanie much tse-tse. W przypadku lambliozy, najważniejsze jest przestrzeganie zasad higieny osobistej, takie jak częste mycie rąk, unikanie spożywania zanieczyszczonej wody i żywności, oraz picie tylko przegotowanej wody.”

Kasia przytaknęła. „Czyli tak naprawdę podstawą jest higiena i ochrona przed wektorami, które przenoszą te pasożyty. W sumie to logiczne. Ale czy szczepionki są dostępne na te choroby?”

Tomek pokręcił głową. „Niestety, na większość chorób protistycznych nie ma skutecznych szczepionek. Badania nad szczepionkami przeciwko malarii trwają od wielu lat, ale jak dotąd nie udało się opracować szczepionki o wysokiej skuteczności. Istnieją pewne obiecujące kandydatki na szczepionki, ale nadal są one w fazie badań klinicznych. Podobnie jest z szczepionkami przeciwko śpiączce afrykańskiej i lambliozie. Opracowanie skutecznych szczepionek przeciwko chorobom protistycznym jest bardzo trudne ze względu na złożoność cykli życiowych tych pasożytów i ich zdolność do unikania odpowiedzi immunologicznej gospodarza.”

„Szkoda”, powiedziała Kasia. „Ale przynajmniej mamy wiedzę na temat profilaktyki i leczenia. To już dużo. Wiesz, Tomek, po tej rozmowie patrzę na świat mikroorganizmów zupełnie inaczej. Z jednej strony są one przerażające ze względu na choroby, które wywołują, ale z drugiej strony są fascynujące ze względu na swoją złożoność i zdolność adaptacji. I tak naprawdę to jest tylko wierzchołek góry lodowej, prawda? Tyle jeszcze jest do odkrycia w tym mikroświecie.”

Tomek uśmiechnął się. „Dokładnie tak, Kasiu. Świat mikroorganizmów jest nieskończenie fascynujący i pełen tajemnic. A badania nad protistami i chorobami, które wywołują, są niezwykle ważne dla zdrowia publicznego. Im więcej wiemy o tych organizmach, tym lepiej możemy im zapobiegać i leczyć choroby, które wywołują.”