Kartkówka Z Geografii Klasa 7 Ukształtowanie Powierzchni Polski

Ukształtowanie powierzchni Polski to temat, który pojawia się na kartkówkach z geografii w klasie 7 i często spędza uczniom sen z powiek. Postaramy się zrozumieć, jakie elementy wpływają na krajobraz naszego kraju, jakie formy terenu dominują i jak to wszystko wiąże się z historią geologiczną Polski.

Zacznijmy od podstaw. Ukształtowanie powierzchni, inaczej rzeźba terenu, to po prostu konfiguracja wysokościowa danego obszaru. Polska charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą, co oznacza, że znajdziemy tu zarówno góry, wyżyny, niziny, jak i pojezierza. Taki zróżnicowany krajobraz jest wynikiem długotrwałych procesów geologicznych, klimatycznych i działalności człowieka.

Historia geologiczna Polski miała ogromny wpływ na obecne ukształtowanie powierzchni. Najstarsze skały, sięgające prekambru, znajdują się w północno-wschodniej Polsce, w tzw. platformie wschodnioeuropejskiej. Na tych obszarach przeważają skały krystaliczne, takie jak granity i gnejsy, które stanowią fundament geologiczny kraju. W paleozoiku obszar Polski był wielokrotnie zalewany przez morze, w którym osadzały się skały osadowe, takie jak wapienie, piaskowce i łupki. Te skały tworzą podłoże wielu obszarów wyżynnych, np. Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Mezozoik to kolejny okres, w którym Polska była częścią rozległego morza. Powstały wtedy grube warstwy skał osadowych, które później uległy sfałdowaniom i wypiętrzeniom, tworząc pasma górskie, takie jak Tatry i Karpaty. Ostatnia era geologiczna, kenozoik, przyniosła ze sobą intensywne procesy erozyjne i akumulacyjne, które ostatecznie ukształtowały współczesny krajobraz Polski. Szczególnie ważne były zlodowacenia, które kilkakrotnie pokrywały znaczną część Polski.

Podział Polski na jednostki fizycznogeograficzne to kolejny istotny element, który warto znać. Ułatwia on zrozumienie specyfiki poszczególnych regionów i ich ukształtowania. Najczęściej wyróżnia się następujące jednostki:

Pobrzeża: Pas nadmorski, charakteryzujący się płaskim terenem, mierzejami, wydmami i jeziorami przybrzeżnymi. Procesy abrazyjne i akumulacyjne morza Bałtyckiego odgrywają tu kluczową rolę.
Niziny: Zajmują znaczną część Polski, szczególnie w centralnej i północnej części kraju. Charakteryzują się niewielkimi różnicami wysokości, występowaniem sandrów, moren dennych i czołowych, a także dolin rzecznych. Należą do nich m.in. Nizina Mazowiecka, Nizina Wielkopolska i Nizina Śląska.
Pojezierza: Obszary o dużej liczbie jezior, powstałych w wyniku działalności lodowca. Charakteryzują się urozmaiconą rzeźbą, z licznymi wzgórzami morenowymi, rynnami polodowcowymi i oazami. Najważniejsze pojezierza to Pojezierze Mazurskie, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Wielkopolskie.
Wyżyny: Obszary wzniesione ponad otaczające je niziny, charakteryzujące się zróżnicowanym ukształtowaniem, występowaniem skał wapiennych, lessów i piaskowców. Należą do nich m.in. Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska, Wyżyna Lubelska i Wyżyna Krakowsko-Częstochowska.
Góry: Najwyżej położone obszary w Polsce, charakteryzujące się stromymi zboczami, głębokimi dolinami i występowaniem skał krystalicznych i osadowych. Dzielą się na Karpaty (z Tatrami jako najwyższą częścią) i Sudety.

Wpływ Zlodowaceń na Ukształtowanie Powierzchni Polski

Zlodowacenia miały fundamentalny wpływ na ukształtowanie powierzchni Polski. W plejstocenie, czyli epoce lodowcowej, obszar Polski kilkakrotnie pokrywał lądolód skandynawski. Lądolód ten przesuwał się z północy na południe, niszcząc i modelując podłoże. Podczas zlodowaceń powstawały różne formy terenu, takie jak:

Moreny: Są to wały usypane z materiału skalnego, transportowanego przez lodowiec. Dzielimy je na moreny czołowe (powstające na przedpolu lodowca) i moreny denne (powstające pod lodowcem).
Sandry: Są to rozległe równiny, usypane z piasku i żwiru, które powstawały w wyniku działalności wód roztopowych, wypływających spod lodowca.
Rynny polodowcowe: Są to długie, wąskie i głębokie zagłębienia, powstałe w wyniku erozyjnej działalności wód płynących pod lodowcem. Często wypełnione są wodą, tworząc jeziora rynnowe.
Ozy: Są to kręte wały, usypane z piasku i żwiru, które powstawały w wyniku osadzania się materiału skalnego w tunelach lodowcowych.
Kemy: Są to pagórki i wzgórza, usypane z piasku i żwiru, które powstawały w wyniku osadzania się materiału skalnego w szczelinach i zagłębieniach lodowca.

Działalność lodowca nie tylko tworzyła nowe formy terenu, ale także przyczyniała się do erozji i transportu materiału skalnego. Lądolód zdzierał wierzchnią warstwę gleby i skał, a następnie transportował ją na duże odległości. Po ustąpieniu lodowca, materiał ten osadzał się na nowym terenie, tworząc nowe osady i gleby.

Góry i Wyżyny Polski – Różnorodność Krajobrazu

Góry i wyżyny stanowią ważny element krajobrazu Polski. Charakteryzują się one zróżnicowanym ukształtowaniem, występowaniem różnych typów skał i roślinności.

Karpaty to łańcuch górski, który ciągnie się przez południową Polskę. Najwyższą częścią Karpat są Tatry, które charakteryzują się alpejskim krajobrazem, z ostrymi szczytami, głębokimi dolinami i jeziorami polodowcowymi. Tatry zbudowane są głównie ze skał krystalicznych, takich jak granity i gnejsy. Oprócz Tatr, w skład Karpat wchodzą również Beskidy, które charakteryzują się łagodniejszymi kształtami i są zbudowane głównie ze skał osadowych, takich jak piaskowce i łupki.

Sudety to łańcuch górski, który ciągnie się wzdłuż południowo-zachodniej granicy Polski. Sudety są starsze od Karpat i charakteryzują się bardziej zrównanym ukształtowaniem. Najwyższą częścią Sudetów są Karkonosze, które zbudowane są głównie z granitu. Oprócz Karkonoszy, w skład Sudetów wchodzą również Góry Stołowe, które charakteryzują się unikalnym krajobrazem, z płaskimi wierzchołkami i stromymi ścianami.

Wyżyny to obszary wzniesione ponad otaczające je niziny, charakteryzujące się zróżnicowanym ukształtowaniem. W Polsce wyróżniamy kilka wyżyn, m.in. Wyżynę Śląską, Wyżynę Małopolską, Wyżynę Lubelską i Wyżynę Krakowsko-Częstochowską. Wyżyny zbudowane są głównie ze skał osadowych, takich jak wapienie, lessy i piaskowce. Charakteryzują się występowaniem dolin rzecznych, wąwozów i jaskiń.

Ukształtowanie powierzchni Polski to skomplikowany temat, ale zrozumienie podstawowych procesów i form terenu pomoże Ci dobrze napisać kartkówkę z geografii. Pamiętaj o roli historii geologicznej, zlodowaceń i podziale na jednostki fizycznogeograficzne. Powodzenia!