Jak Był Zorganizowany System Rządów Sanacyjnych W Polsce

System rządów sanacyjnych w Polsce, wprowadzony po przewrocie majowym w 1926 roku, stanowił specyficzną hybrydę ustroju parlamentarnego i autorytarnego. Choć formalnie zachowano konstytucję marcową z 1921 roku, praktyka polityczna uległa zasadniczym zmianom, prowadząc do stopniowego ograniczenia roli parlamentu i wzmocnienia pozycji głowy państwa oraz kręgu osób związanych z Józefem Piłsudskim. Zrozumienie organizacji tego systemu wymaga uwzględnienia kilku kluczowych elementów.

Przede wszystkim, należy zwrócić uwagę na postać Józefa Piłsudskiego. Choć po przewrocie majowym formalnie nie sprawował urzędu prezydenta, aż do śmierci w 1935 roku pełnił rolę niekwestionowanego lidera obozu sanacyjnego i faktycznego decydenta w sprawach państwowych. Jego autorytet, wywodzący się z zasług wojennych i legendarnej pozycji, pozwalał mu na wywieranie ogromnego wpływu na politykę państwa, niezależnie od zajmowanego stanowiska. Początkowo pełnił funkcję Ministra Spraw Wojskowych i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, co dawało mu kontrolę nad armią, stanowiącą istotny instrument władzy. Po jego śmierci, rolę tę przejęli jego następcy, starający się, z różnym skutkiem, utrzymać kurs obrany przez Marszałka.

Istotną rolę w systemie sanacyjnym odgrywał Prezydent Rzeczypospolitej. Formalnie, na mocy konstytucji marcowej, posiadał on szerokie uprawnienia, takie jak reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej, mianowanie i odwoływanie rządu, prawo weta zawieszającego wobec ustaw parlamentu, czy możliwość rozwiązania Sejmu i Senatu. W praktyce, w okresie sanacji, prezydenci (Ignacy Mościcki po śmierci Piłsudskiego, a wcześniej Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki) byli w dużej mierze podporządkowani woli Piłsudskiego i jego obozu. Ich działania miały legitymizować decyzje podejmowane przez wąskie grono sanacyjnych liderów. Prezydent Mościcki, sprawujący urząd najdłużej, stał się symbolem ciągłości sanacyjnej władzy, choć jego realny wpływ na politykę był ograniczony.

Parlament, czyli Sejm i Senat, w okresie sanacji stopniowo tracił na znaczeniu. Wybory parlamentarne z 1928 roku, choć wygrane przez Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR), koalicję popierającą Piłsudskiego, charakteryzowały się licznymi nieprawidłowościami i naciskami na opozycję. Kolejne wybory, zwłaszcza po wprowadzeniu nowej konstytucji kwietniowej w 1935 roku, jeszcze bardziej ograniczyły rolę parlamentu, czyniąc go w dużej mierze organem fasadowym, zatwierdzającym decyzje władz. Opozycja, choć obecna w parlamencie, była marginalizowana i poddawana różnym formom represji.

Konstytucja kwietniowa i jej wpływ na system rządów

Konstytucja kwietniowa z 1935 roku stanowiła formalne usankcjonowanie autorytarnego charakteru systemu sanacyjnego. Wprowadzała zasadę nadrzędności państwa nad obywatelem, wzmacniała pozycję prezydenta, dając mu szerokie uprawnienia w zakresie władzy wykonawczej i ustawodawczej. Prezydent stał się odpowiedzialny "przed Bogiem i historią", co w praktyce oznaczało brak realnej odpowiedzialności politycznej. Mógł swobodnie mianować i odwoływać rząd, wydawać dekrety z mocą ustawy, rozwiązywać parlament i sprawować kontrolę nad armią.

Konstytucja kwietniowa ograniczyła rolę Sejmu i Senatu, czyniąc je organami o charakterze doradczym i kontrolnym. Skład Senatu był częściowo mianowany przez prezydenta, co zapewniało władzy kontrolę nad tą izbą. Wybory do Sejmu i Senatu były kontrolowane przez władzę, a ordynacja wyborcza faworyzowała obóz sanacyjny. Konstytucja kwietniowa, choć formalnie obowiązywała do 1939 roku, w rzeczywistości była martwym prawem, służącym jedynie legitymizacji autorytarnego reżimu.

Kluczową rolę w systemie sanacyjnym odgrywał aparat państwowy, w którym dominowali ludzie związani z Piłsudskim i jego obozem. Wysokie stanowiska w administracji, wojsku, policji i sądownictwie zajmowali zwolennicy sanacji, lojalni wobec Marszałka i jego następców. Aparat państwowy był wykorzystywany do zwalczania opozycji, tłumienia protestów społecznych i kontrolowania społeczeństwa.

BBWR, Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, stanowił zaplecze polityczne obozu sanacyjnego. Był to swoisty ruch poparcia dla Piłsudskiego i jego polityki, skupiający różne środowiska społeczne i polityczne, zjednoczone ideą silnego państwa i walki z "partyjniactwem". BBWR, choć formalnie nie był partią polityczną, odgrywał rolę dominującej siły w parlamencie i życiu politycznym kraju. Po śmierci Piłsudskiego, BBWR uległ podziałom i przekształceniom, a jego rolę przejęły inne organizacje, takie jak OZN (Obóz Zjednoczenia Narodowego).

Opozycja w okresie sanacji była różnorodna i obejmowała zarówno partie lewicowe (PPS, Komunistyczna Partia Polski), centrowe (PSL "Piast", PSL "Wyzwolenie") jak i prawicowe (endecja). Opozycja była poddawana różnym formom represji, takim jak aresztowania, procesy polityczne, cenzura i zakaz działalności. Mimo to, opozycja starała się prowadzić działalność polityczną, organizować protesty i krytykować rządy sanacyjne. Jej działalność była jednak utrudniona i ograniczona przez autorytarny charakter reżimu.

System rządów sanacyjnych, choć początkowo motywowany chęcią uzdrowienia państwa i walki z korupcją, stopniowo ewoluował w kierunku autorytaryzmu. Ograniczenie roli parlamentu, wzmocnienie pozycji głowy państwa, kontrola nad aparatem państwowym i represje wobec opozycji – to cechy charakterystyczne tego systemu. Choć sanacja przyniosła pewne sukcesy w zakresie stabilizacji gospodarczej i modernizacji państwa, to kosztem ograniczenia swobód obywatelskich i praw politycznych. Ocena tego okresu w historii Polski jest złożona i budzi kontrowersje do dziś.