Filozof I Matematyk Z Miletu

Czy zastanawiałeś się kiedyś, jak rozpoczęła się nasza fascynacja światem i dążenie do zrozumienia jego fundamentalnych praw? Często zapominamy o korzeniach, o ludziach, którzy jako pierwsi odważyli się kwestionować zastane porządki i szukać odpowiedzi w naturze, a nie w mitach. Jednym z takich pionierów był Tales z Miletu – postać na poły legendarna, na poły historyczna, filozof i matematyk, którego myśl miała ogromny wpływ na rozwój nauki i filozofii Zachodu.

Zanim zagłębimy się w jego osiągnięcia, spróbujmy wyobrazić sobie świat, w którym żył Tales. Był to świat pełen przesądów, w którym zjawiska naturalne tłumaczone były działaniem bogów. W takim kontekście, myśl Talesa, który próbował wyjaśnić te zjawiska za pomocą rozumu, jawi się jako rewolucyjna. Jego determinacja w poszukiwaniu racjonalnych wyjaśnień, jego próby odkrycia fundamentalnej zasady, leżącej u podstaw wszystkiego, co istnieje, stanowią podwaliny pod całą późniejszą naukę.

Kim był Tales z Miletu?

Tales urodził się około 624 r. p.n.e. w Milecie, greckim mieście-państwie w Azji Mniejszej (obecnie Turcja). Niewiele wiemy o jego życiu z pewnością. Większość informacji o nim pochodzi z późniejszych źródeł, często opartych na anegdotach i przekazach ustnych. Diogenes Laertios, starożytny historyk filozofii, poświęcił Talesowi obszerny fragment w swoich "Żywotach i poglądach słynnych filozofów".

Chociaż brak nam pełnych biograficznych danych, możemy zrekonstruować pewien obraz człowieka, który był nie tylko filozofem, ale także inżynierem, astronomem i politykiem. Mówi się, że podróżował do Egiptu, gdzie studiował geometrię i astronomię, a zdobytą wiedzę wykorzystywał w praktyce. Jego wszechstronność i umiejętność łączenia teorii z praktyką czynią go postacią wyjątkową w historii myśli.

Tales jako filozof

Najbardziej znanym twierdzeniem filozoficznym Talesa jest jego przekonanie, że arche – czyli pierwotna zasada wszystkiego, co istnieje – to woda. Może się to wydawać naiwne z perspektywy współczesnej nauki, ale warto zrozumieć kontekst, w którym to twierdzenie powstało. Tales obserwował świat i zauważył, że woda jest niezbędna do życia. Widział, jak przenika wszystko, jak zamienia się w lód i parę, jak odżywia rośliny i zwierzęta. Na tej podstawie wysnuł wniosek, że woda musi być fundamentalnym elementem budulcowym rzeczywistości.

Oczywiście, można się z tym spierać. Dlaczego akurat woda, a nie ogień, powietrze czy ziemia? To bardzo dobre pytanie! Inni filozofowie, tacy jak Anaksymenes i Heraklit, proponowali inne arche, odpowiednio powietrze i ogień. Ważne jest jednak, aby pamiętać, że nie chodziło o znalezienie ostatecznej, niepodważalnej odpowiedzi, ale o sam proces poszukiwania racjonalnych wyjaśnień. Tales był pionierem w zadawaniu pytań o naturę rzeczywistości i w próbach znalezienia na nie odpowiedzi bez odwoływania się do mitologii.

Woda jako arche – Fundamentalna substancja, z której wszystko pochodzi.
Poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień – Odrzucenie mitologii i szukanie przyczyn w naturze.
Wpływ na późniejszych filozofów – Zapoczątkowanie tradycji poszukiwania fundamentalnych zasad.

Tales jako matematyk

Tales jest uważany za jednego z pierwszych matematyków, którzy zaczęli używać dedukcji logicznej w geometrii. Przypisuje mu się sformułowanie i udowodnienie kilku ważnych twierdzeń geometrycznych, takich jak twierdzenie Talesa, które mówi, że: "Jeżeli ramiona kąta przetniemy dwiema prostymi równoległymi, to odcinki wyznaczone przez te proste na jednym ramieniu kąta, będą proporcjonalne do odpowiednich odcinków wyznaczonych przez te proste na drugim ramieniu kąta".

Choć twierdzenie Talesa może brzmieć skomplikowanie, w rzeczywistości jest to proste i eleganckie stwierdzenie, które ma wiele praktycznych zastosowań. Można je wykorzystać na przykład do pomiaru wysokości budynków lub drzew, bez konieczności wspinania się na nie. Wystarczy zmierzyć długość cienia rzucanego przez budynek i przez przedmiot o znanej wysokości, a następnie skorzystać z proporcji wynikających z twierdzenia Talesa.

Oprócz twierdzenia Talesa, przypisuje mu się również udowodnienie następujących twierdzeń:

Średnica dzieli okrąg na dwie równe części.
Kąty przy podstawie trójkąta równoramiennego są równe.
Kąty wierzchołkowe są równe.
Trójkąt jest jednoznacznie określony, gdy dany jest jeden bok i dwa kąty do niego przyległe.

Te twierdzenia, choć dla nas oczywiste, w czasach Talesa były przełomowe. Pokazywały one, że geometria nie jest tylko zbiorem przypadkowych reguł, ale systemem logicznym, w którym jedne twierdzenia wynikają z drugich. Tales zapoczątkował tradycję dowodzenia twierdzeń geometrycznych, która kontynuowana była przez Euklidesa i innych matematyków greckich.

Tales jako astronom i inżynier

Tales był także wybitnym astronomem. Przypisuje mu się przewidzenie zaćmienia Słońca w 585 r. p.n.e., co było wydarzeniem o ogromnym znaczeniu. Dokładność tego przewidywania jest jednak kwestionowana, ponieważ wymagałaby posiadania wiedzy astronomicznej na poziomie, który prawdopodobnie nie był dostępny w tamtych czasach. Niemniej jednak, legenda o przewidywaniu zaćmienia świadczy o tym, że Tales był uważnym obserwatorem nieba i posiadał rozległą wiedzę astronomiczną.

Mówi się również, że Tales wykorzystywał swoją wiedzę astronomiczną do nawigacji morskiej. Doradzał żeglarzom, aby trzymali się blisko Gwiazdy Polarnej, co pozwalało im utrzymać właściwy kurs. Był to praktyczny przykład wykorzystania wiedzy teoretycznej w życiu codziennym.

Jako inżynier, Tales miał rozwiązać problem z rzeką Halys, która utrudniała przeprawę wojsk. Miał on przekierować część wody, aby umożliwić armii przejście przez rzekę. Ta anegdota świadczy o jego umiejętności rozwiązywania problemów technicznych i o jego praktycznym umyśle.

Dziedzictwo Talesa

Wpływ Talesa na rozwój filozofii i nauki jest nieoceniony. Jego poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień zjawisk naturalnych, jego próby odkrycia fundamentalnej zasady rzeczywistości, stanowią fundament całej późniejszej nauki. Był nauczycielem Anaksimandra i Anaksimenesa, którzy kontynuowali jego tradycję poszukiwania arche. Jego myśl miała wpływ na Pitagorasa i innych filozofów presokratejskich.

Tales jest często uważany za pierwszego filozofa. To on zapoczątkował tradycję myślenia krytycznego i poszukiwania prawdy za pomocą rozumu. Jego odwaga w kwestionowaniu zastanych porządków i jego determinacja w poszukiwaniu odpowiedzi w naturze, stanowią inspirację dla wszystkich naukowców i filozofów.

Owszem, jego teorie mogą się wydawać przestarzałe z perspektywy współczesnej nauki. Ale to nie o same teorie chodzi, a o metodę. O proces poszukiwania wiedzy, o stawianie pytań i próby znalezienia na nie odpowiedzi za pomocą rozumu i obserwacji. To jest prawdziwe dziedzictwo Talesa z Miletu.

Podsumowanie

Tales z Miletu był postacią niezwykłą – filozofem, matematykiem, astronomem i inżynierem. Jego wszechstronność i umiejętność łączenia teorii z praktyką czynią go jednym z najważniejszych prekursorów nauki i filozofii Zachodu. Jego myśl, choć często uproszczona i anegdotyczna, miała ogromny wpływ na rozwój myśli racjonalnej i poszukiwanie fundamentalnych zasad rządzących światem.

Pamiętajmy o nim, gdy następnym razem spojrzymy w gwiazdy, gdy będziemy rozwiązywać problem matematyczny, gdy zastanowimy się nad sensem istnienia. Pamiętajmy o człowieku, który jako jeden z pierwszych odważył się kwestionować zastane porządki i szukać odpowiedzi w naturze, a nie w mitach.

Czy jego przykład inspiruje Cię do poszukiwania wiedzy i zadawania pytań o świat wokół Ciebie?