Do Jakich Wartości Odwołuje Się Preambuła Konstytucji Rp

Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej to uroczysty wstęp, który wyznacza fundamenty ideowe i aksjologiczne, na których opiera się cały system prawny państwa. Nie jest ona normą prawną w ścisłym tego słowa znaczeniu, tzn. nie ustanawia konkretnych obowiązków czy uprawnień, ale pełni niezwykle istotną funkcję interpretacyjną i legitymizacyjną. Stanowi kompas moralny i polityczny dla ustawodawcy, organów władzy i wszystkich obywateli. Zatem, do jakich wartości odwołuje się ten krótki, lecz niezwykle treściwy tekst?

Preambuła rozpoczyna się od słów "My, Naród Polski – Wdzięczni naszym przodkom za ich trud, za walkę o niepodległość, prowadzoną z poświęceniem, za kulturę wyrastającą z chrześcijańskiego dziedzictwa Narodu i ogólnoludzkich wartości…". Już w tym pierwszym zdaniu zawarte są kluczowe odniesienia do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Dziedzictwo Przodków i Patriotyzm

Wdzięczność przodkom to wyraz szacunku dla historii i tradycji narodowej. Podkreśla się tu wkład poprzednich pokoleń w budowę państwa, w walkę o wolność i suwerenność. Wspomina się o poświęceniu, co wskazuje na wagę ofiarności i gotowości do poświęceń dla dobra wspólnego. Odwołanie do walki o niepodległość jest szczególnie istotne w kontekście historii Polski, naznaczonej licznymi zrywami niepodległościowymi i długimi okresami utraty suwerenności. To odniesienie ma przypominać o wartości wolności i niepodległości, które są nieustannie zagrożone i wymagają stałej troski. W istocie, to silne akcentowanie patriotyzmu, nie jako nacjonalizmu, lecz jako przywiązania do ojczyzny, jej kultury i historii, zobowiązuje do dbania o jej dobrobyt i pomyślność. Patriotyzm ten rozumiany jest jako gotowość do ofiarnej pracy na rzecz wspólnoty narodowej, szacunek dla tradycji i pamięci historycznej oraz pielęgnowanie języka i kultury. W kontekście globalizacji i integracji europejskiej, odwołanie do dziedzictwa przodków ma przypominać o specyfice polskiej tożsamości narodowej i konieczności jej zachowania. Nie oznacza to izolacji od świata, lecz dbałość o własne korzenie i wkład w bogactwo różnorodności kulturowej Europy.

Chrześcijańskie Dziedzictwo i Wartości Ogólnoludzkie

Kolejny fragment preambuły odnosi się do "kultury wyrastającej z chrześcijańskiego dziedzictwa Narodu i ogólnoludzkich wartości". To stwierdzenie wywołuje liczne dyskusje i interpretacje. Z jednej strony, podkreśla się rolę chrześcijaństwa w kształtowaniu polskiej kultury i tożsamości narodowej. Nie oznacza to jednak ustanowienia religii państwowej ani dyskryminacji osób wyznających inne religie lub będących niewierzącymi. Chrześcijańskie dziedzictwo należy rozumieć jako zbiór wartości moralnych, takich jak miłość bliźniego, sprawiedliwość, solidarność, miłosierdzie, które wpłynęły na kształtowanie się polskiej etyki i obyczajowości.

Z drugiej strony, preambuła odwołuje się również do "ogólnoludzkich wartości". Są to uniwersalne zasady etyczne, które są akceptowane niezależnie od kultury, religii czy światopoglądu. Należą do nich m.in. godność człowieka, wolność, równość, sprawiedliwość, solidarność, tolerancja, poszanowanie praw człowieka. To odniesienie do wartości ogólnoludzkich ma podkreślać, że Polska jest częścią wspólnoty międzynarodowej i uznaje powszechne standardy praw człowieka i demokracji. To także sygnał, że polski system prawny powinien być zgodny z międzynarodowymi normami i konwencjami.

Podkreślenie obu tych źródeł wartości – chrześcijańskiego dziedzictwa i ogólnoludzkich wartości – ma wskazywać na możliwość ich harmonijnego współistnienia i wzajemnego uzupełniania się. Nie ma tu sprzeczności między wiernością tradycji narodowej a otwartością na świat i akceptacją uniwersalnych zasad etycznych. Wręcz przeciwnie, chrześcijańskie dziedzictwo może być interpretowane jako źródło inspiracji do działania na rzecz sprawiedliwości społecznej, pokoju i ochrony środowiska – wartości, które są istotne dla całej ludzkości.

Dalsza część preambuły brzmi: "…Pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane…". To przypomnienie o trudnej historii Polski, naznaczonej okresami ucisku politycznego, braku wolności słowa i ograniczania praw obywatelskich. Ma to stanowić przestrogę przed powtarzaniem błędów przeszłości i zobowiązanie do ochrony wolności i praw człowieka. To szczególnie istotne w kontekście totalitarnych reżimów, które panowały w Polsce w XX wieku. Przypomnienie o tych doświadczeniach ma uczulać na wszelkie przejawy autorytaryzmu, nietolerancji i dyskryminacji. To zobowiązanie do budowania społeczeństwa obywatelskiego, w którym każdy człowiek ma prawo do wyrażania swoich poglądów, uczestniczenia w życiu publicznym i korzystania z ochrony prawnej.

Preambuła kontynuuje: "…Świadomi odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem…". Ten fragment odnosi się do kwestii światopoglądowych i wolności sumienia. Uznaje się prawo każdego człowieka do wyznawania dowolnej religii lub do bycia niewierzącym. Jednocześnie podkreśla się, że każdy człowiek ponosi odpowiedzialność za swoje czyny – albo przed Bogiem, albo przed własnym sumieniem. To odniesienie do odpowiedzialności moralnej ma wskazywać na konieczność kierowania się w życiu zasadami etycznymi i dbania o dobro wspólne. To także przypomnienie o tym, że wolność nie jest absolutna i wiąże się z odpowiedzialnością za jej wykorzystywanie. Każdy człowiek powinien być świadomy konsekwencji swoich działań i ponosić za nie odpowiedzialność.

Preambuła kończy się słowami: "…ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla Państwa, oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot…". To kluczowe zdanie, które definiuje cel Konstytucji i zasady, na których ma się ona opierać.

Podkreśla się tu poszanowanie wolności i sprawiedliwości, które są fundamentami demokratycznego państwa prawnego. Wolność oznacza prawo każdego człowieka do samostanowienia i realizowania swoich celów, o ile nie narusza to praw innych osób. Sprawiedliwość oznacza równe traktowanie wszystkich obywateli wobec prawa i dostęp do ochrony prawnej.

Współdziałanie władz oznacza podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz konieczność ich wzajemnego współdziałania dla dobra państwa. Dialog społeczny oznacza konieczność prowadzenia rozmów i konsultacji między władzami a obywatelami i ich organizacjami w sprawach publicznych.

Zasada pomocniczości (subsydiarności) oznacza, że państwo powinno interweniować tylko wtedy, gdy jednostki i ich wspólnoty nie są w stanie samodzielnie rozwiązać problemów. Ma to na celu umacnianie uprawnień obywateli i ich wspólnot oraz budowanie społeczeństwa obywatelskiego.

Podsumowując, Preambuła Konstytucji RP odwołuje się do szerokiego spektrum wartości, które stanowią fundament polskiego państwa i społeczeństwa. Są to:

• Dziedzictwo przodków i patriotyzm
• Chrześcijańskie dziedzictwo i ogólnoludzkie wartości
• Pamięć o trudnej historii i ochrona wolności i praw człowieka
• Odpowiedzialność przed Bogiem lub przed własnym sumieniem
• Poszanowanie wolności i sprawiedliwości
• Współdziałanie władz i dialog społeczny
• Zasada pomocniczości

Te wartości, choć nie stanowią bezpośrednich norm prawnych, pełnią niezwykle istotną funkcję interpretacyjną i legitymizacyjną. Stanowią kompas moralny i polityczny dla ustawodawcy, organów władzy i wszystkich obywateli, pomagając w rozumieniu i stosowaniu przepisów Konstytucji oraz w budowaniu sprawiedliwego i demokratycznego państwa.

Preambuła ma znaczenie dla:

• Interpretacji prawa: Służy jako wskazówka interpretacyjna przy wykładni przepisów konstytucyjnych i ustawowych.
• Legitymizacji władzy: Uzewnętrznia wartości, na których opiera się władza państwowa, zwiększając jej akceptację społeczną.
• Kształtowania tożsamości narodowej: Przypomina o wspólnych korzeniach, wartościach i celach Narodu Polskiego.
• Edukacji obywatelskiej: Uczy o fundamentalnych zasadach, na których opiera się państwo polskie, i kształtuje postawy obywatelskie.

Preambuła Konstytucji RP jest zatem nie tylko uroczystym wstępem, ale przede wszystkim ważnym dokumentem, który wyznacza kierunek rozwoju państwa i społeczeństwa polskiego.