Deklaracja Praw Człowieka I Obywatela 1789 Postanowienia

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, uchwalona 26 sierpnia 1789 roku przez Konstytuantę, stanowi fundamentalny dokument francuskiej rewolucji i jeden z najważniejszych tekstów w historii praw człowieka. Jej treść, zakorzeniona w ideach Oświecenia, wywarła ogromny wpływ na rozwój myśli politycznej i prawnej na całym świecie. Deklaracja, będąca wstępem do Konstytucji z 1791 roku, precyzuje podstawowe prawa przysługujące każdemu człowiekowi i obywatelowi, stanowiąc fundament sprawiedliwego i wolnego społeczeństwa.

Deklaracja rozpoczyna się uroczystą preambułą, która podkreśla naturalne, niezbywalne i święte prawa człowieka jako przyczynę nieszczęść publicznych i zepsucia rządów. Celem Deklaracji jest więc, aby prawa te były stale obecne w umysłach członków ciała społecznego, aby mogli oni porównywać akty władzy ustawodawczej i wykonawczej z celem każdej instytucji politycznej, i aby roszczenia obywateli, oparte odtąd na prostych i niezaprzeczalnych zasadach, zmierzały zawsze do zachowania Konstytucji i szczęścia wszystkich.

Artykuł 1. głosi, że ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi pod względem praw. Różnice społeczne mogą być oparte jedynie na pożytku ogólnym. To fundamentalne stwierdzenie kwestionuje dotychczasowy porządek feudalny, w którym status społeczny determinowany był urodzeniem i przynależnością do stanu. Równość wobec prawa staje się podstawową zasadą nowego społeczeństwa.

Artykuł 2. definiuje cel wszelkiego zrzeszenia politycznego, którym jest zachowanie naturalnych i niezbywalnych praw człowieka. Prawa te wymienia się jako wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi. Ta definicja podkreśla, że państwo istnieje po to, aby służyć jednostce, a nie odwrotnie. Obywatele mają prawo bronić swoich praw przed nadużyciami władzy.

Artykuł 3. stwierdza, że źródło wszelkiej zwierzchności spoczywa w narodzie. Żadne ciało, żadna jednostka nie może sprawować władzy, która by wyraźnie od niego nie pochodziła. Ta zasada suwerenności narodu obala ideę boskiego prawa królów i ustanawia lud jako najwyższą władzę w państwie.

Artykuł 4. definiuje wolność jako możliwość czynienia wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu. Określa granice wolności jednostki, wskazując, że kończy się ona tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka. Granice te mogą być określone jedynie przez prawo.

Artykuł 5. stanowi, że prawo ma prawo zakazywać tylko działań szkodliwych dla społeczeństwa. Wszystko, co nie jest zakazane przez prawo, jest dozwolone, i nikt nie może być zmuszony do robienia czegoś, czego prawo nie nakazuje. Ta zasada legalizmu chroni obywateli przed arbitralnymi działaniami władzy.

Artykuł 6. mówi, że prawo jest wyrazem woli powszechnej. Wszyscy obywatele mają prawo brać udział osobiście lub przez swych przedstawicieli w jego tworzeniu. Prawo powinno być jednakowe dla wszystkich, niezależnie od tego, czy chroni, czy karze. Wszyscy obywatele, będąc równi w jego obliczu, mają równy dostęp do wszelkich godności, stanowisk i zatrudnień publicznych, zgodnie z ich zdolnościami i bez żadnych innych różnic niż ich cnoty i talenty.

Artykuł 7. wprowadza zasadę domniemania niewinności. Nikt nie może być oskarżony, aresztowany ani zatrzymany, jak tylko w przypadkach prawem przewidzianych i z zachowaniem form przez nie przepisanych. Ci, którzy uzyskują, wydają, wykonują lub każą wykonywać arbitralne rozkazy, powinni być karani; ale każdy obywatel, wezwany lub zatrzymany na mocy prawa, powinien natychmiast być posłuszny; opór czyni go winnym.

Artykuł 8. stanowi, że prawo powinno ustanawiać tylko kary ściśle i oczywiście konieczne, i nikt nie może być karany inaczej niż na mocy prawa uchwalonego i ogłoszonego przed popełnieniem przestępstwa, i prawnie stosowanego. Ta zasada chroni obywateli przed karami arbitralnymi i zapewnia, że nikt nie będzie karany za czyn, który nie był przestępstwem w momencie jego popełnienia.

Artykuł 9. potwierdza domniemanie niewinności, dopóki nie zostanie udowodnione jego winy. Jeżeli zostanie uznane za konieczne aresztowanie, wszelkie środki, które wykraczają poza to, co jest niezbędne do zabezpieczenia osoby, powinny być surowo karane przez prawo.

Szczegółowe Postanowienia Deklaracji

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela nie ogranicza się jedynie do ogólnych zasad. Zawiera również szczegółowe postanowienia dotyczące konkretnych praw i wolności obywatelskich. Artykuł 10. gwarantuje wolność opinii, nawet religijnych, pod warunkiem, że ich wyrażanie nie zakłóca porządku publicznego ustanowionego przez prawo.

Artykuł 11. zapewnia swobodę wypowiedzi i druku. Wolna wymiana myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw człowieka; każdy obywatel może więc swobodnie mówić, pisać i drukować, z zastrzeżeniem odpowiedzialności za nadużycie tej wolności w przypadkach określonych przez prawo.

Artykuł 12. dotyczy potrzeby sił publicznych. Gwarancja praw człowieka i obywatela wymaga istnienia sił publicznych; siły te są zatem ustanowione dla dobra wszystkich, a nie dla prywatnego pożytku tych, którym są powierzone. Oznacza to, że armia i policja mają służyć ochronie praw obywateli, a nie służyć interesom rządzących.

Artykuł 13. reguluje kwestię podatków. Dla utrzymania sił publicznych i na wydatki administracyjne niezbędny jest wspólny podatek; powinien on być rozdzielany równomiernie między wszystkich obywateli, proporcjonalnie do ich możliwości.

Artykuł 14. przyznaje obywatelom prawo do kontrolowania wydatków publicznych. Obywatele mają prawo sami lub przez swych przedstawicieli ustalać konieczność podatku publicznego, wyrażać nań zgodę, śledzić jego wykorzystanie i określać jego kwotę, podstawę, sposób poboru i czas trwania.

Artykuł 15. przyznaje społeczeństwu prawo do żądania od każdego urzędnika publicznego rozliczenia się z jego działalności. Ta zasada odpowiedzialności urzędników publicznych przed społeczeństwem jest kluczowa dla zapobiegania korupcji i nadużyciom władzy.

Artykuł 16. stwierdza, że społeczeństwo, w którym nie jest zapewniona gwarancja praw ani ustalony podział władz, nie ma w ogóle konstytucji. Ten artykuł podkreśla fundamentalne znaczenie konstytucji dla ochrony praw i wolności obywatelskich.

Artykuł 17. gwarantuje prawo własności. Prawo własności jest prawem nienaruszalnym i świętym, nikt nie może być go pozbawiony, chyba że wymaga tego oczywiście stwierdzona potrzeba publiczna, i pod warunkiem sprawiedliwego i wcześniejszego odszkodowania.

Interpretacje i Dziedzictwo Deklaracji

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, mimo swojej doniosłości, była przedmiotem różnych interpretacji i krytyki. Część krytyków zwracała uwagę na jej uniwersalny charakter, który abstrahuje od konkretnych kontekstów społecznych i kulturowych. Inni wskazywali na jej niekonsekwencje, np. brak odniesienia do praw kobiet czy niewolników.

Niemniej jednak, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela stanowi kamień milowy w historii praw człowieka. Jej zasady, takie jak równość wobec prawa, wolność słowa, sumienia i wyznania, prawo do własności, domniemanie niewinności i inne, stały się fundamentem współczesnych systemów prawnych i standardów praw człowieka.

Deklaracja wywarła ogromny wpływ na kształtowanie się konstytucjonalizmu na całym świecie. Inspirowała ruchy emancypacyjne i reformatorskie w wielu krajach, dążące do ustanowienia sprawiedliwych i demokratycznych rządów. Jej ideały, zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku, nadal stanowią drogowskaz dla społeczności międzynarodowej w dążeniu do ochrony praw i wolności każdego człowieka, niezależnie od jego pochodzenia, religii, płci czy przekonań. Dziedzictwo Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela jest wciąż żywe i ma fundamentalne znaczenie dla budowania lepszego świata, opartego na szacunku dla godności ludzkiej i poszanowaniu praw człowieka.

Podsumowanie Kluczowych Postanowień

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela stanowi zbiór fundamentalnych zasad, które mają zapewnić ochronę praw i wolności jednostki w społeczeństwie. Centralne znaczenie mają tu prawa naturalne, niezbywalne i święte, które przysługują każdemu człowiekowi od urodzenia. Należą do nich:

• Równość wobec prawa: wszyscy obywatele są równi wobec prawa i mają taki sam dostęp do urzędów i stanowisk publicznych.
• Wolność: swoboda działania, myśli i wypowiedzi, ograniczona jedynie prawem i wolnością innych.
• Własność: prawo nienaruszalne i święte, które może być ograniczone jedynie w wyjątkowych przypadkach, za słusznym odszkodowaniem.
• Bezpieczeństwo: ochrona przed arbitralnymi aresztowaniami i przetrzymywaniem.
• Opór przeciwko uciskowi: prawo do sprzeciwu wobec nadużyć władzy.
• Domniemanie niewinności: każdy oskarżony jest niewinny, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona.
• Wolność religijna: swoboda wyznawania dowolnej religii, pod warunkiem nienaruszania porządku publicznego.
• Wolność słowa i druku: prawo do swobodnego wyrażania myśli i opinii.
• Prawo do uczestnictwa w tworzeniu prawa: obywatele mają prawo brać udział w tworzeniu prawa osobiście lub przez swoich przedstawicieli.

Ponadto, Deklaracja wprowadza zasadę suwerenności narodu, zgodnie z którą władza państwowa pochodzi od ludu. Określa również zasady funkcjonowania państwa, takie jak podział władz, odpowiedzialność urzędników publicznych i kontrola wydatków publicznych przez obywateli. Wszystkie te postanowienia mają na celu stworzenie państwa, które służy obywatelom i chroni ich prawa i wolności.