Czy Powinnością Tekstów Kultury Jest Wychowywanie Społeczeństwa

Zadaniem nauczyciela jest wyjaśnienie, czy teksty kultury powinny wychowywać społeczeństwo. Spójrzmy na to zagadnienie z różnych stron.

Teksty kultury, czyli książki, filmy, muzyka, sztuka – wszystko to, co tworzymy i co nas otacza – mają ogromną moc. Mogą nas bawić, wzruszać, inspirować, ale też skłaniać do myślenia i zadawania pytań. Czy to znaczy, że powinny nas również wychowywać, czyli uczyć, jak żyć, co jest dobre, a co złe?

Zacznijmy od tego, co rozumiemy przez "wychowywanie". Wychowanie to proces wpajania wartości, norm społecznych, kształtowania charakteru i postaw. Rodzice, nauczyciele, przyjaciele – to wszystko elementy naszego otoczenia, które nas wychowują. Ale czy teksty kultury powinny dołączyć do tego grona?

Z jednej strony, teksty kultury od zawsze pełniły funkcję edukacyjną i moralizatorską. Bajki dla dzieci uczą o dobru i złu, o konsekwencjach wyborów. Legendy opowiadają o bohaterstwie i poświęceniu. Dzieła literackie, takie jak "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza, kształtują poczucie tożsamości narodowej i patriotyzmu. Filmy historyczne przybliżają nam przeszłość i uczą o błędach, które warto unikać.

Z drugiej strony, narzucanie tekstom kultury roli wychowawczej może prowadzić do cenzury i ograniczenia wolności twórczej. Jeśli twórcy będą musieli dbać o to, aby ich dzieła były "poprawne moralnie" i "wychowawcze", to mogą stracić możliwość wyrażania własnych, często kontrowersyjnych, poglądów. A przecież sztuka ma prowokować do myślenia, kwestionować zastane porządki, pokazywać świat z różnych perspektyw.

Argumentem za tym, że teksty kultury powinny wychowywać, jest fakt, że mają ogromny wpływ na odbiorców, zwłaszcza na dzieci i młodzież. To, co oglądamy w telewizji, czytamy w książkach i słuchamy w muzyce, kształtuje nasze wyobrażenia o świecie, o relacjach międzyludzkich, o tym, co jest akceptowalne społecznie, a co nie. Jeśli więc teksty kultury będą promować pozytywne wartości, takie jak tolerancja, szacunek, empatia, to społeczeństwo będzie lepsze.

Jednakże, argument przeciwko temu brzmi następująco: narzucanie twórcom z góry określonych celów wychowawczych może prowadzić do powstawania dzieł sztucznych, dydaktycznych i pozbawionych autentyczności. Dzieło sztuki ma przede wszystkim poruszać, wywoływać emocje, prowokować do refleksji. Jeśli będzie zbyt nachalnie próbowało nas czegoś nauczyć, to może stracić swoją wartość artystyczną.

Pamiętajmy też, że każdy z nas jest inny i ma inne potrzeby i oczekiwania. To, co dla jednego będzie inspirującą lekcją, dla innego może być nudną i moralizatorską papką. Dlatego ważne jest, abyśmy sami, jako odbiorcy, byli krytyczni i selektywnie podchodzili do tego, co nam się proponuje.

Wychowanie a perspektywa odbiorcy

Ważne jest, aby pamiętać, że odbiór tekstów kultury jest subiektywny i zależy od wielu czynników, takich jak nasze doświadczenia życiowe, wykształcenie, światopogląd. To, co dla jednej osoby będzie jasnym przekazem moralnym, dla innej może być niezrozumiałe lub wręcz szkodliwe. Dlatego nie można zakładać, że teksty kultury automatycznie wychowają społeczeństwo w pożądany sposób. Kluczowa jest rola odbiorcy – jego zdolność do krytycznego myślenia, do analizowania przekazów i wyciągania własnych wniosków.

Ponadto, nie wszystkie teksty kultury mają ambicje wychowawcze. Wiele z nich powstaje po prostu po to, aby bawić, dostarczać rozrywki, relaksować. Czy powinniśmy oczekiwać, że każda komedia romantyczna będzie uczyć nas, jak budować zdrowe relacje, albo że każdy film akcji będzie promować pokojowe rozwiązywanie konfliktów? Oczywiście, że nie. Ważne jest, aby rozróżniać intencje twórców i oczekiwania odbiorców.

Dlatego uważam, że nie można jednoznacznie stwierdzić, czy powinnnością tekstów kultury jest wychowywanie społeczeństwa. Z pewnością mają one potencjał edukacyjny i moralizatorski, ale narzucanie im takiej roli może prowadzić do negatywnych konsekwencji. Kluczowe jest znalezienie równowagi między wolnością twórczą a odpowiedzialnością społeczną.

Można to porównać do jedzenia. Odżywianie jest konieczne dla naszego życia, ale nie każde jedzenie musi być "zdrowe" w rozumieniu dietetycznym. Czasami potrzebujemy po prostu zjeść coś smacznego, dla przyjemności. Podobnie jest z tekstami kultury – nie zawsze muszą nas "wychowywać", czasami wystarczy, że nas bawią i dostarczają rozrywki.

Podsumowując, teksty kultury mogą, ale nie muszą wychowywać społeczeństwo. To zależy od intencji twórców, od oczekiwań odbiorców i od kontekstu społecznego. Najważniejsze jest, abyśmy byli świadomymi i krytycznymi odbiorcami, którzy potrafią analizować przekazy, wyciągać własne wnioski i wybierać te teksty kultury, które są dla nas wartościowe i inspirujące. Ważne jest, abyśmy pamiętali o wolności twórczej artystów i o tym, że sztuka ma różne cele i funkcje, a nie tylko wychowywanie. To my, jako społeczeństwo, jesteśmy odpowiedzialni za to, jak wykorzystujemy teksty kultury i jak wpływają one na nasze życie. Edukacja i krytyczne myślenie to klucz do mądrego korzystania z bogactwa kultury.

Na koniec, zastanówmy się, czy sami twórcy chcą wychowywać społeczeństwo poprzez swoje dzieła. Wielu artystów twierdzi, że ich celem jest po prostu wyrażanie siebie, dzielenie się swoimi emocjami i przemyśleniami, prowokowanie do dyskusji. Nie chcą narzucać nikomu żadnych prawd ani moralnych nakazów. Uważają, że to odbiorca powinien sam zdecydować, co jest dla niego ważne i wartościowe. I być może to jest właśnie najlepsze podejście – dać wolność twórcom i odbiorcom, i zaufać ich inteligencji i wrażliwości.