Czy Człowiek Ma Wpływ Na Swój Los Przykłady Z Literatury

Los, przeznaczenie, fatum – od wieków te pojęcia fascynują i niepokoją ludzkość. Czy jesteśmy jedynie marionetkami w rękach sił wyższych, czy też mamy realny wpływ na kształtowanie swojego życia? Odpowiedź na to pytanie próbowali znaleźć filozofowie, teologowie i – oczywiście – pisarze. Literatura, jako zwierciadło ludzkich doświadczeń, dostarcza nam bogatego materiału do rozważań na temat relacji między wolną wolą a zdeterminowaniem. Przyjrzyjmy się zatem, jak różne utwory literackie podchodzą do kwestii wpływu człowieka na swój los.

W tragedii antycznej los często jawi się jako siła nieubłagana, przed którą nie ma ucieczki. Król Edyp, bohater Sofoklesa, jest tego doskonałym przykładem. Pomimo wszelkich starań, by uniknąć przepowiedni wyroczni delfickiej, która głosiła, że zabije on swojego ojca i poślubi matkę, Edyp nie jest w stanie zmienić swojego przeznaczenia. Każda jego próba uniknięcia losu paradoksalnie prowadzi go prosto do jego wypełnienia. Działania Edypa, choć motywowane chęcią dobra i uniknięcia nieszczęścia, okazują się jedynie narzędziem w rękach fatum. Można argumentować, że decyzje Edypa, takie jak opuszczenie Koryntu po usłyszeniu przepowiedni, były jego własnymi, ale ostatecznie to właśnie te decyzje zaprowadziły go do Teb i do spotkania z Lajosem. Tragizm Edypa polega na tym, że jest on świadomy swojego przeznaczenia, a mimo to nie może go uniknąć. W tym kontekście człowiek jawi się jako figura bezwolna, poddana mocy niezrozumiałych sił.

Jednakże, nawet w tragedii antycznej można dostrzec pewne niuanse. Antygona, córka Edypa, staje przed trudnym wyborem: czy złamać prawo królewskie i pochować swojego brata Polinejkesa, czy też podporządkować się dekretowi Kreona. Antygona, kierując się swoim sumieniem i wiarą w prawa boskie, decyduje się na bunt. Jej postawa jest aktem wolnej woli, wyrazem sprzeciwu wobec tyranii i niesprawiedliwości. Chociaż Antygona ponosi karę za swoje czyny, jej postawa zyskuje uznanie i szacunek, a Kreon zostaje potępiony za swoją pychę i okrucieństwo. Historia Antygony pokazuje, że nawet w świecie zdominowanym przez fatum człowiek może dokonywać wyborów, które mają znaczenie i wpływają na jego los, a przynajmniej na jego interpretację przez potomnych. Wolna wola Antygony przejawia się w jej sprzeciwie wobec narzuconego prawa, w jej gotowości do poniesienia konsekwencji swoich czynów i w jej niezłomnej wierze w wyższe wartości.

W "Makbecie" Williama Szekspira widzimy bohatera, który również słyszy przepowiednię, ale jego reakcja na nią jest zupełnie inna niż reakcja Edypa. Makbet, zachęcony wizją przyszłego królestwa, aktywnie dąży do jej spełnienia. Zabija króla Dunkana, a następnie rozpoczyna krwawą tyranie, aby utrzymać się na tronie. Jego działania są napędzane ambicją i żądzą władzy, a nie nieuniknionym przeznaczeniem. Chociaż przepowiednie wiedźm odgrywają pewną rolę w jego historii, to właśnie decyzje Makbeta, jego wybory i czyny ostatecznie prowadzą go do upadku. Makbet nie jest bierną ofiarą losu, lecz aktywnym sprawcą swojego nieszczęścia. Jego tragedia polega na tym, że wybiera drogę zła, kierując się swoimi własnymi, egoistycznymi pragnieniami.

Z drugiej strony, Lady Makbet, początkowo silna i ambitna, stopniowo popada w obłęd i szaleństwo. Jej sumienie nie pozwala jej zaznać spokoju, a wyrzuty sumienia doprowadzają ją do samobójstwa. Można argumentować, że Lady Makbet również ponosi konsekwencje swoich wyborów, ale jej historia pokazuje również, jak silny wpływ na ludzki los mogą mieć czynniki zewnętrzne, takie jak presja społeczna, ambicje i poczucie winy. W przypadku Lady Makbet, jej wpływ na własny los jest ograniczony przez jej słabość psychiczną i przez jej uległość wobec ambicji męża.

W "Lalce" Bolesława Prusa widzimy Stanisława Wokulskiego, człowieka inteligentnego, przedsiębiorczego i wrażliwego, który próbuje zmienić swój los i zdobyć miłość Izabeli Łęckiej. Wokulski podejmuje szereg działań, które mają mu w tym pomóc: pomnaża swój majątek, angażuje się w działalność społeczną, podróżuje po Europie. Jednak pomimo wszystkich jego starań, jego miłość do Izabeli pozostaje nieodwzajemniona, a jego wysiłki kończą się klęską. Wokulski, mimo swojej energii i inteligencji, jest ofiarą społecznych konwenansów i własnych iluzji. Jego los jest determinowany przez klasowe bariery, przez brak wzajemności w miłości i przez jego idealistyczne, a w kontekście ówczesnej Warszawy, naiwne podejście do życia. Historia Wokulskiego pokazuje, że nawet człowiek aktywny i przedsiębiorczy może nie być w stanie zmienić swojego losu, jeśli stoi na przeszkodzie siła okoliczności społecznych i psychologicznych.

W literaturze współczesnej kwestia wpływu człowieka na swój los jest jeszcze bardziej złożona i wieloznaczna. Często widzimy bohaterów zagubionych, zdezorientowanych i pozbawionych wiary w możliwość zmiany. W prozie Franza Kafki, na przykład, człowiek jawi się jako jednostka bezsilna wobec absurdalnej i niezrozumiałej rzeczywistości. Bohaterowie Kafki, tacy jak Józef K. z "Procesu", są ofiarami biurokratycznych machinacji i niezrozumiałych oskarżeń. Ich los jest zdeterminowany przez siły, których nie rozumieją i nad którymi nie mają żadnej kontroli. W tym kontekście, człowiek jest jedynie pionkiem w grze, której reguł nie zna.

Podsumowując, literatura dostarcza nam różnorodnych perspektyw na temat wpływu człowieka na swój los. Od tragedii antycznej, gdzie fatum wydaje się być nieuniknione, po literaturę współczesną, gdzie człowiek jest często zagubiony i bezsilny, widzimy różne próby odpowiedzi na pytanie, czy jesteśmy panami swojego losu, czy też jedynie marionetkami w rękach sił wyższych. Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna i zależy od kontekstu historycznego, społecznego i kulturowego. Jednakże, niezależnie od tego, czy wierzymy w przeznaczenie, czy też w wolną wolę, literatura przypomina nam, że nasze wybory i czyny mają znaczenie i że to my sami jesteśmy odpowiedzialni za kształtowanie swojego życia, nawet jeśli okoliczności zewnętrzne często zdają się nam to uniemożliwiać. To, jak interpretujemy swój los i jak na niego reagujemy, definiuje nas jako ludzi.