Co Zaś Odróżnia Od Siebie Fraszki Dawne I Współczesne

Fraszki, te małe, błyskotliwe utwory, towarzyszą nam od wieków. Ale czy fraszka napisana za czasów Kochanowskiego jest taka sama jak ta, którą dzisiaj możemy przeczytać na Twitterze? No właśnie nie do końca. Spróbujmy to rozłożyć na czynniki pierwsze, żeby zobaczyć, co się zmieniło.

Zacznijmy od języka. Dawne fraszki, te pisane przez Kochanowskiego i jemu współczesnych, używają języka, który dzisiaj brzmi dla nas archaicznie. Pełno w nich zwrotów, które wyszły z użycia, gramatyki, która się zmieniła, no i w ogóle takiego staropolskiego sznytu. To sprawia, że czytanie ich wymaga pewnego wysiłku, trzeba się w ten język "wgryźć". Współczesne fraszki są pisane językiem, którym posługujemy się na co dzień. Są zrozumiałe od razu, bez potrzeby tłumaczenia na "nasze". Używają slangu, żartów, które krążą w internecie, nawiązują do aktualnych wydarzeń.

Forma to kolejna różnica. Dawne fraszki trzymały się pewnych rygorów. Często były pisane wierszem, z rymami i określoną liczbą sylab w wersie. Miały budowę, która była przemyślana i uporządkowana. Współczesne fraszki są bardziej swobodne. Mogą być wierszem, ale mogą być też prozą. Rymy nie są obowiązkowe, a długość utworu bywa bardzo różna. Liczy się przede wszystkim pomysł i efekt, a nie trzymanie się sztywnych zasad.

Tematyka fraszek dawnych i współczesnych

Tematyka to chyba najbardziej widoczna zmiana. Dawne fraszki często poruszały tematy uniwersalne: miłość, śmierć, przemijanie, natura ludzka. Ale miały też silny związek z życiem dworskim, z polityką, z wydarzeniami historycznymi. Często były pisane na zamówienie, jako komentarz do konkretnej sytuacji albo jako forma pochwały dla jakiejś osoby. Współczesne fraszki są bardziej różnorodne. Owszem, znajdziemy w nich nadal te uniwersalne tematy, ale obok nich pojawiają się sprawy codzienne, problemy społeczne, absurd rzeczywistości, życie w internecie, celebryci, polityka, wszystko, co nas otacza. Fraszka stała się narzędziem do komentowania rzeczywistości w sposób szybki i błyskotliwy.

Dawne fraszki miały często charakter moralizatorski. Pouczały, dawały rady, wskazywały na dobre i złe postawy. Miały uczyć i bawić jednocześnie. Współczesne fraszki rzadziej pełnią taką rolę. Częściej po prostu bawią, zaskakują, prowokują do myślenia, ale bez narzucania gotowych rozwiązań. Są bardziej ironiczne, cyniczne, czasem nawet wulgarne. Nie boją się kontrowersji i drażliwych tematów.

Weźmy na przykład fraszkę Kochanowskiego "O żywocie ludzkim":

Fraszki to wszystko, cokolwiek myślemy, Fraszki to wszystko, cokolwiek czyniemy: Nie masz nic pewnego, co by trwało wiecznie, Wszystko się na świecie odmienia koniecznie.

To jest refleksja nad przemijaniem, nad marnością ludzkiego życia. Jest poważna, filozoficzna, napisana pięknym, ale dla nas już trochę trudnym językiem.

A teraz wyobraźmy sobie współczesną fraszkę na ten sam temat, powiedzmy:

Życie to mem, Raz śmieszne, raz źle. Wszystko przemija, Jak lajki na Insta.

Proste, dosadne, nawiązujące do naszej rzeczywistości. O przemijaniu mówi, ale w zupełnie inny sposób.

Kolejna sprawa to autorstwo. Dawne fraszki były często związane z konkretnymi nazwiskami. Kochanowski, Szarzyński, Morsztyn – to są postacie, które znamy z lekcji polskiego. Wiedzieliśmy, kto napisał daną fraszkę i mogliśmy ją analizować w kontekście jego życia i twórczości. Współczesne fraszki często krążą anonimowo w internecie. Nie wiemy, kto jest autorem, albo autor ukrywa się pod pseudonimem. Ważny jest sam utwór, a nie jego twórca. To sprawia, że fraszka staje się bardziej "wspólna", bardziej dostępna dla wszystkich.

Odbiór też się zmienił. Dawne fraszki były czytane w wąskim gronie, często na dworach, w salonach literackich. Były elementem kultury elitarnej. Współczesne fraszki są dostępne dla każdego, kto ma dostęp do internetu. Krążą na portalach społecznościowych, na blogach, w komentarzach. Docierają do ogromnej liczby odbiorców, ale też giną w natłoku informacji. Ich życie jest krótsze, bo szybko zastępują je nowe.

Podsumowując, różnice między fraszkami dawnymi a współczesnymi są ogromne. Zmienił się język, forma, tematyka, funkcja, autorstwo, odbiór. Ale jedno pozostało niezmienne: fraszka nadal jest krótkim, błyskotliwym utworem, który ma nas zaskoczyć, rozbawić, sprowokować do myślenia. Tylko robi to w inny sposób, dostosowany do naszych czasów. Dawna fraszka była jak elegancki portret w ramie, współczesna fraszka jest jak graffiti na murze. Obie formy mają swój urok i obie mówią coś ważnego o świecie, w którym żyjemy.

Zastanówmy się jeszcze nad celem. Dawniej, fraszka miała często za zadanie utrwalić czyjeś imię, pochwalić władcę, skomentować ważną uroczystość. Była swego rodzaju kroniką wydarzeń, ale podaną w lekkiej, zabawnej formie. Współcześnie, celem fraszki jest raczej szybka reakcja na to, co się dzieje. To jak mem, który ma rozbawić i zyskać popularność w sieci. Ma być viralem, który zostanie udostępniony przez jak największą liczbę osób.

No i na koniec, warto wspomnieć o wpływach. Dawne fraszki czerpały z tradycji antycznej, z literatury łacińskiej, z Biblii. Były osadzone w pewnym kanonie kultury. Współczesne fraszki czerpią ze wszystkiego: z popkultury, z filmów, z muzyki, z reklam, z internetu. Są bardziej eklektyczne, bardziej otwarte na różne wpływy. Nie boją się mieszać stylów i konwencji.

Mam nadzieję, że teraz lepiej rozumiesz, co odróżnia od siebie fraszki dawne i współczesne. To nie są dwa identyczne gatunki, tylko dwie różne formy, które ewoluowały wraz ze zmianami w języku, kulturze i społeczeństwie. Ale obie mają w sobie coś, co sprawia, że lubimy je czytać i pisać. To ta krótka, błyskotliwa forma, która potrafi powiedzieć tak wiele w tak niewielu słowach.