Co To Podmiot Orzeczenie Przydawka Dopełnienie Okolicznik

Okej, rozumiem. Wyjaśnię Ci w prosty sposób, czym są części zdania: podmiot, orzeczenie, przydawka, dopełnienie i okolicznik. Będziemy używać dużo przykładów, żeby wszystko stało się jasne.

Podmiot to najważniejsza część zdania. Odpowiada na pytania: kto? co?. Mówi nam, kto lub co wykonuje czynność w zdaniu, albo o kim lub o czym mówimy. Innymi słowy, to o kim lub o czym jest to zdanie.

Przykłady:

• Kot śpi. (Kto śpi? Kot.)
• Dzieci się bawią. (Kto się bawi? Dzieci.)
• Książka leży na stole. (Co leży na stole? Książka.)
• Słońce świeci. (Co świeci? Słońce.)
• On czyta. (Kto czyta? On.)
• Ona tańczy. (Kto tańczy? Ona.)
• My śpiewamy. (Kto śpiewa? My.)
• Deszcz pada. (Co pada? Deszcz.)
• Wiatr wieje. (Co wieje? Wiatr.)
• Pies szczeka. (Kto szczeka? Pies.)

W niektórych zdaniach podmiot może być domyślny, czyli nie jest wprost powiedziany, ale wynika z formy czasownika. Na przykład:

• Idę do szkoły. (Kto idzie? Ja - podmiot domyślny)
• Czytasz książkę. (Kto czyta? Ty - podmiot domyślny)

Orzeczenie to kolejna bardzo ważna część zdania. Mówi nam, co robi podmiot, co się z nim dzieje, lub jaki on jest. Najczęściej jest to czasownik w formie osobowej. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? jaki jest?

Przykłady:

• Kot śpi. (Co robi kot? Śpi.)
• Dzieci bawią się. (Co robią dzieci? Bawią się.)
• Książka leży na stole. (Co robi książka? Leży.)
• Słońce świeci. (Co robi słońce? Świeci.)
• On czyta. (Co robi on? Czyta.)
• Ona tańczy. (Co robi ona? Tańczy.)
• My śpiewamy. (Co robimy my? Śpiewamy.)
• Deszcz pada. (Co robi deszcz? Pada.)
• Wiatr wieje. (Co robi wiatr? Wieje.)
• Pies szczeka. (Co robi pies? Szczeka.)
• Ala jest wysoka. (Jaka jest Ala? Jest wysoka.)
• Dom jest duży. (Jaki jest dom? Jest duży.)

Orzeczenie może być też imienne, czyli składać się z łącznika (np. być, stać się, zostać) i orzecznika (np. przymiotnika, rzeczownika). Na przykład:

• On jest lekarzem. (Orzeczenie imienne: jest lekarzem)
• Ona została nauczycielką. (Orzeczenie imienne: została nauczycielką)
• Pogoda stała się piękna. (Orzeczenie imienne: stała się piękna)

Przydawka to wyraz, który określa rzeczownik (czyli podmiot lub dopełnienie). Mówi nam, jaki jest ten rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? który? czyj? ile? czego? z czego?

Przykłady:

• Duży kot śpi. (Jaki kot? Duży.)
• Dzieci bawią się nowymi zabawkami. (Jakimi zabawkami? Nowymi.)
• Książka leży na drewnianym stole. (Na jakim stole? Drewnianym.)
• Słońce świeci jasnym światłem. (Jakim światłem? Jasnym.)
• Mój pies szczeka. (Czyj pies? Mój.)
• Lubię czerwoną sukienkę. (Jaką sukienkę? Czerwoną.)
• Wypiłem dwie szklanki wody. (Ile szklanek? Dwie.)
• Zrobiłem ciasto z mąki pszennej. (Z jakiej mąki? Z mąki pszennej.)
• To jest dom mojego brata. (Czyj dom? Mojego brata.)

Przydawka może być wyrażona przymiotnikiem, zaimkiem przymiotnym, liczebnikiem lub wyrażeniem przyimkowym (np. z rzeczownikiem).

Dopełnienie to część zdania, która rozszerza znaczenie orzeczenia. Najczęściej jest to rzeczownik lub zaimek rzeczowny w jednym z przypadków zależnych (czyli wszystkich oprócz mianownika). Dopełnienie odpowiada na pytania przypadków zależnych: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?

Przykłady:

• Czytam książkę. (Co czytam? Książkę - dopełnienie w bierniku)
• Daję mamie kwiaty. (Komu daję? Mamie - dopełnienie w celowniku)
• Lubię lody. (Co lubię? Lody - dopełnienie w bierniku)
• Widzę psa. (Kogo widzę? Psa - dopełnienie w bierniku)
• Nie mam czasu. (Czego nie mam? Czasu - dopełnienie w dopełniaczu)
• Interesuję się muzyką. (Czym się interesuję? Muzyką - dopełnienie w narzędniku)
• Myślę o wakacjach. (O czym myślę? O wakacjach - dopełnienie w miejscowniku)
• Potrzebuję pomocy. (Czego potrzebuję? Pomocy - dopełnienie w dopełniaczu)
• Słucham radia. (Czego słucham? Radia - dopełnienie w dopełniaczu)
• Pomagam koledze. (Komu pomagam? Koledze - dopełnienie w celowniku)

Dopełnienie bliższe to takie, które bezpośrednio wynika z czynności i przechodzi na nie działanie. Najczęściej jest w bierniku. Dopełnienie dalsze to takie, które jest "mniej" związane z czynnością, często w celowniku, dopełniaczu, narzędniku lub miejscowniku.

Okolicznik to część zdania, która określa okoliczności, w jakich odbywa się czynność. Może określać miejsce, czas, sposób, przyczynę, cel, stopień i miarę, warunek, przyzwolenie.

• Okolicznik miejsca: Odpowiada na pytania: gdzie? dokąd? skąd? którędy?
• Okolicznik czasu: Odpowiada na pytania: kiedy? jak długo? odkąd? dokąd?
• Okolicznik sposobu: Odpowiada na pytania: jak? w jaki sposób?
• Okolicznik przyczyny: Odpowiada na pytania: dlaczego? z jakiego powodu?
• Okolicznik celu: Odpowiada na pytania: po co? w jakim celu?
• Okolicznik stopnia i miary: Odpowiada na pytania: jak bardzo? w jakim stopniu? ile?
• Okolicznik warunku: Odpowiada na pytanie: pod jakim warunkiem?
• Okolicznik przyzwolenia: Odpowiada na pytanie: mimo co? pomimo czego?

Przykłady:

• Kot śpi na kanapie. (Gdzie śpi? Na kanapie - okolicznik miejsca)
• Dzieci bawią się w parku. (Gdzie się bawią? W parku - okolicznik miejsca)
• Przyjdę jutro. (Kiedy przyjdę? Jutro - okolicznik czasu)
• Czytam książkę wieczorem. (Kiedy czytam? Wieczorem - okolicznik czasu)
• On biega szybko. (Jak biega? Szybko - okolicznik sposobu)
• Ona śpiewa pięknie. (Jak śpiewa? Pięknie - okolicznik sposobu)
• Płaczę ze smutku. (Dlaczego płaczę? Ze smutku - okolicznik przyczyny)
• Uczę się żeby zdać egzamin. (Po co się uczę? Żeby zdać egzamin - okolicznik celu)
• Jestem bardzo zmęczony. (Jak bardzo zmęczony? Bardzo - okolicznik stopnia i miary)
• Przy dobrej pogodzie pójdziemy na spacer. (Pod jakim warunkiem pójdziemy na spacer? Przy dobrej pogodzie - okolicznik warunku)
• Mimo deszczu wyszliśmy na spacer. (Pomimo czego wyszliśmy na spacer? Mimo deszczu - okolicznik przyzwolenia)

Okolicznik może być wyrażony przysłówkiem, wyrażeniem przyimkowym, imiesłowem przysłówkowym.

Trochę trudniejsze przykłady i ćwiczenia.

Spróbujmy teraz połączyć te elementy w bardziej złożonych zdaniach i spróbujmy je rozłożyć na czynniki pierwsze.

Zdanie: "Mały, czarny kot leniwie śpi na miękkim dywanie w salonie."

• Podmiot: kot (kto śpi?)
• Orzeczenie: śpi (co robi kot?)
• Przydawki: mały, czarny (jaki kot?), miękkim (jaki dywanie?)
• Okolicznik miejsca: na dywanie, w salonie (gdzie śpi?)
• Dopełnienia brak

Zdanie: "Uczennica pilnie uczy się matematyki, aby zdać egzamin."

• Podmiot: Uczennica (kto się uczy?)
• Orzeczenie: uczy się (co robi uczennica?)
• Przydawka: (brak)
• Dopełnienie: matematyki (czego się uczy?)
• Okolicznik sposobu: pilnie (jak się uczy?)
• Okolicznik celu: aby zdać egzamin (po co się uczy?)

Zdanie: "Wczoraj mój młodszy brat kupił nową grę komputerową w pobliskim sklepie."

• Podmiot: brat (kto kupił?)
• Orzeczenie: kupił (co zrobił brat?)
• Przydawki: mój, młodszy (jaki brat?), nową, komputerową (jaką grę?)
• Dopełnienie: grę (co kupił?)
• Okolicznik czasu: wczoraj (kiedy kupił?)
• Okolicznik miejsca: w sklepie, pobliskim (gdzie kupił?)

Kilka wskazówek:

• Szukaj najpierw podmiotu i orzeczenia. To są główne elementy zdania.
• Zwróć uwagę na pytania, na które odpowiadają poszczególne wyrazy. To pomoże Ci określić, jaką funkcję pełnią w zdaniu.
• Pamiętaj, że jedno słowo może pełnić różne funkcje w różnych zdaniach.

Rozumiesz już lepiej? Mam nadzieję, że tak! Ćwicz dalej, analizuj różne zdania i z czasem będzie Ci to przychodzić z łatwością.