Biologia Sprawdzian Klasa 8 Genetyka Krzyżówki

Hej ósmoklasisto! Zaraz zanurkujemy w fascynujący świat genetyki i krzyżówek genetycznych, takie jak te, które mogą pojawić się na sprawdzianie z biologii. Wyobraź sobie, że genetyka to przepis na ciebie – unikalny zestaw instrukcji! Spróbujemy to zrozumieć na prostych przykładach.

Co to są geny i allele?

Pomyśl o genach jak o rozdziałach książki o tobie. Każdy rozdział (gen) mówi o konkretnej cesze, na przykład kolorze oczu. Ale w każdym rozdziale są różne wersje! Te wersje to allele. Możesz mieć np. allel na niebieskie oczy i allel na brązowe oczy. To tak, jakby w rozdziale "kolor oczu" były dwie opcje.

Zapamiętaj: gen to rozdział, a allel to jedna z opcji w tym rozdziale.

Homozygota i Heterozygota – Podwójne Allele

Każdy z nas ma po dwa allele dla każdego genu – jeden od mamy i jeden od taty. Jeśli te dwa allele są identyczne (np. dwa allele na niebieskie oczy), mówimy o homozygocie. Wyobraź sobie, że masz dwie identyczne naklejki. Jesteś w sytuacji homozygoty.

Ale jeśli allele są różne (np. jeden na niebieskie, a drugi na brązowe), to mówimy o heterozygocie. To jakbyś miał dwie różne naklejki! Wtedy jeden z alleli może być dominujący i "przykryć" działanie drugiego, recesywnego.

Dominacja i Recesywność

A teraz najważniejsze! Załóżmy, że allel na brązowe oczy jest dominujący (oznaczamy go dużą literą, np. B), a allel na niebieskie jest recesywny (mała litera, np. b). Osoba o genotypie BB (homozygota dominująca) będzie miała brązowe oczy. Osoba o genotypie bb (homozygota recesywna) będzie miała niebieskie oczy.

A co z osobą Bb (heterozygota)? Ponieważ B (brązowe) jest dominujące, ta osoba również będzie miała brązowe oczy! Allel b (niebieski) jest "ukryty". Dopiero, gdy spotkają się dwa allele recesywne (bb), ujawni się cecha recesywna.

Krzyżówki Genetyczne – Diagram Punnetta

Krzyżówka genetyczna to sposób na przewidywanie, jakie genotypy i fenotypy (czyli widoczne cechy) mogą mieć potomkowie. Najczęściej używa się do tego tzw. diagramu Punnetta. Wygląda to jak tabelka, w której wpisujemy allele rodziców.

Wyobraź sobie, że tata ma genotyp Bb (brązowe oczy, heterozygota), a mama też ma Bb. Rysujemy tabelkę 2x2. Na górze i z boku wpisujemy allele rodziców (B i b). Potem wypełniamy tabelkę, łącząc allele z wierszy i kolumn. Otrzymamy genotypy potomstwa: BB, Bb, Bb i bb. Widzimy, że jest 25% szans na genotyp BB (brązowe oczy), 50% szans na genotyp Bb (brązowe oczy) i 25% szans na genotyp bb (niebieskie oczy)!